«Эх, җиләкле җәйләре» дип җырлыйбыз. Чынлап та, җәй ул яңа чабылган печән, хуш исле чәчәкләр һәм кып‑кызыл булып тулышып пешкән җиләкләре белән күз алдына килә. Каен җиләгенең вакыты инде узды, җир җиләгенең дә ваклары гына калды. Ә менә урманда кура җиләгенең нәкъ өлгергән чоры. Шуңа да бу санда әлеге татлы нигъмәттән пирог ясарга булдык.
Казанда футбол буенча дөнья чемпионаты узган көннәрдә без дә спортны, мәдәниятне, коллекционерлыкны, сәяхәтләрне һәм телне йотардай тәмле, затлы деликатеслар әзерләү осталыгын берләштерергә булдык. «Татарстан» журналына бу эштә ярдәмгә Югары Осланда урнашкан «Республиканың стендка ату буенча махсуслашкан балалар һәм яшүсмерләр Олимпия резервы спорт мәктәбе» администраторы Альмира Гайнуллина килде.
Редакциябез кухнясына чибәр дә, зыялы да туташ – Резедә Хәсәнова килде. Күпләр аны «Татарстан – Яңа гасыр» телевидениесе аша белә. «Кичке аш» тапшыруы алып баручысы, күп тапшырулар авторы, «Шаян ТВ»ның мөхәррире, «Созвездие–Йолдызлык» фестиваленең жюри әгъзасы… Кыскасы, балалар кайда, ул шунда. Начарга караганда яхшылыкның җиңеп чыгасына ышана, дөньяны якты төсләрдә генә күрә…
Ул безне башкаланың бер милли ресторанына чакырды. «Анда мич бар, ә мин әзерләгән ризык нәкъ менә шунда пешәргә тиеш», – диде.
Һәр районның, төбәкнең үзенә генә хас ризыгы була. Яшел Үзәндә ул кабартма икән. Кадерле кунак киләме, мәҗлес-мазар узамы – хатын-кызлар тизрәк кабартмага камыр куя. Тагын шул нечкәлеген дә әйтим – һәр авылның үз остасы бар. Зур табын уздырасы булсалар, аны чакыралар. Олы Ачасыр авылында ул – Кадрия апа Гарәфетдинова. Аның кабартмаларын авылда авыз итмәгән кеше юк.
«Риваять» төркеме солисты, «Болгар» радиосы алып баручысы, авыл советы депутаты, университет укытучысы, тамада… Илмир Ямаловның вазыйфаларын тагын санарга була. Милли җанлы, эчкерсез, ачык күңелле кеше ул. Йөзеннән беркайчан елмаю китмәс. Мин аны яз кояшы белән тиңләр идем. (Әлбәттә, кояш белән гадәттә хатын-кызларны чагыштыралар, шулай да…)
Зифа Кадыйрова белән күрешкән журналистлар: «Гаҗәеп кунакчыл, гади, ачык кеше ул», — диләр. Хак икән, шуңа өстәп тагын: «Кулы тәмле», — дияр идем. Ир‑атлар бәйрәме уңаеннан популяр язучыдан үзенчәлекле милли ризык пешерүен үтендек. Берсүзсез ризалашты Зифа апа. Искиткеч тәмле, туклыклы бишмармак пешереп күрсәтте. Язучы үзе әйтмешли: «Шулпа да, икенче аш урынына да бер дигән ризык…
«Безнең Зәй якларында итле бәрәңге тәкәсе пешерәләр. Казанда аны әзерләмиләр. Татар халык ашы санала ул. Бик тәмле, ә иң мөһиме файдалы ризык. Әйдә, килегез, пешереп күрсәтәм», – дип шалтыратты Ләйлә апа Нуруллина.
«Татарстан» журналының «Редакция кухнясы» һәвәскәр-поварлары сафына тәүге тапкыр чын профессионал – «Туган авылым» рестораны шеф-повары Георгий Тамразов кушыла. Ул сарык итеннән классик кавказ шашлыгы һәм классик татар калҗасы әзерли. Бер-берсенә бөтенләй охшамаган ике халыкның бер-берсенә бөтенләй охшамаган ике ризыгы. Чөнки, оста фикеренчә, Яңа ел табынында шундый тәмле дуслык – халыклар дуслыгы, һичшиксез, булырга тиеш.
Кызларыбызның берсе еш ютәлли. Салкыннар җиттеме – башлана… Соңгы тапкыр авырганда тәҗрибәле табиб безгә кабак ашарга кушты. Тын юлларына файдалы, диде. Могҗиза: бер атна дигәндә ютәл бетте. Әлбәттә, эчкән даруларның да файдасы булгандыр, әмма кабакның да ярдәме тиде, дип уйлыйм.
— Ир‑ат мамонтны аулап, тотып алып кайтырга, ә хатын‑кыз шуны пешереп-әзерләп бирергә тиеш, – дип белдерде «Татмедиа» АҖ генераль директоры Андрей Кузьмин «Татарстан» журналының «аш-су бүлмәсе»нә шәхсән үзе тотып кайткан бер кечкенә «мамонт»ны күтәреп кергәндә. Ул «мамонт» дигәннәре бик зур судак балыгы булып чыкты.
Как ясаучылар шактый күп икән. Кайберләре белән аралашып карадым: «Мин оста түгел, үзебез өчен генә ясыйм», – диләр, икенчеләре исә: «Безнең как кибеп бетми», – диде. Ә менә Казанда яшәүче Рафыйк абый белән Рузалия апа Мөбәрәкшиннар как ясау сере белән уртаклашырга бик теләп ризалашты.
«Татарстан» редакциясенең күчмә кухнясы Лениногорск төбәгендә аш су әзерләү буенча осталык дәресендә катнашты. Безгә иң оста пешерә торган ашамлыгы – ат картасын район башлыгы Рәгать Хөсәенов үзе әзерләде.
«Татарстан» журналының «Аш-су бүлмәсе» башны әйләндереп, аяктан егып салырлык тәмле итеп кыздырылган бәрәңге исенә күмелде. Ә без әле кыздырмадык та бит! Җыенабыз гына. Бүгенге кунагыбыз – Татарстан Президенты ярдәмчесе һәм Болгар ислам академиясе президенты Камил Шамил улы Исхаков үзенең шәп итеп ашарга пешерергә ничек өйрәнүе турында шундый тәмләп сөйли ки, гүя аның бу бәяны чынбарлыкка үтеп кереп, тирә-ягыбызны миллионлаган ватандашларыбызның яраткан ризык исе белән тутыра.
Җәй-көз – туйлар вакыты. Безнең редакциядә ул бигрәк тә сизелә, чөнки эш бүлмәбезнең тәрәзәләре «Казан» гаилә үзәгенә карап тора. Атна азагы җитте исә үзәккә матур итеп бизәлгән дистәләгән туй машинасы агыла. Ак күлмәк кигән яшь кәләшләргә карап сокланабыз.
Урамда эссе… Әллә шуңа да майлы, итле ризыкларга ис китми. Җиңелчә ризык ашыйсы килә. Тик әлегә бакчада яшелчә, җиләк‑җимеш өлгереп җитмәде. Җәйнең соңаруы үзен сиздерә. Шушы нечкәлекләрне исәпкә алып… корт ясарга булдык.
Җәй көннәре кухня ышанычлы рәвештә табигатькә – мангаллар, казаннар, шарабаннар һәм ачык утта һәм саф һавада ризык әзерләү өчен адәм баласы уйлап тапкан башка шундый пешерү-ыслау корылмаларына күчә. Безнеке, редакциянеке дә, шулай эшләде әле.
Бу кадәр файдалы матдәләр башка бер үсемлектә дә юк. Анда кишергә караганда бета-каротин – ике, ә С витамины лимонга караганда өч тапкырга күбрәк. Шулай ук К витамины чыганагы да булып тора. Ул бик сирәк яшелчәләрдә генә бар. Әлеге тылсымлы үсемлекнең исеме – кычыткан, дөресрәге, май кычытканы. Табиблар сезон вакытында аны, кимендә, өч‑дүрт тапкыр ашарга киңәш итә. Шулай итеп, бу юлы файдалы, «үләннәр патшасы» булган кычытканнан аш пешерәбез.
«Редакция кухнясы»на милли ризык әзерләргә килгән иң җиңел аяклы кеше Венера Ганиева булды, дисәк, ялгышмабыз. Без аның белән «Татар утары»нда төшке аш ашарга гына килешкән идек, әмма ул килеп керде дә, шунда ук һәммәбезне үзе пешергән пәрәмәчләр белән сыйларга теләвен белдерде. Шәһәр уртасындагы атаклы ресторанның штаттагы поварларына телне йотарлык милли ашның әзер булуын көтәргә генә калды. Безгә дә, билгеле! Венера ханым пәрәмәчләрне әзерләгән арада безнең белән әңгәмә корырга да, җырлау осталыгы буенча мастер-класс бирергә дә өлгерде.
Казан… Новосибирск… Калуга… Арча… «Шәһәрләр» уенын белмәгән кеше юктыр. Шул рәвешле башка берәр милләт вәкиле белән «Ашлар» уенын да уйнап карарга була. Бәлеш… Штрудель… Лагман… Нут… Талкыш кәләвә. Соңгысы тәмле дә, баллы да, шул ук вакытта бәясе дә бар. Җитмәсә әзерләү дә шактый матавыклы икән. Шуңа да талкыш кәләвәне әзерләүчеләр – бармак белән генә санарлык!
