«Тыңлагыз, тыңлагыз! Казан сөйли...»

Аз да түгел, күп тә түгел: 90 яшь аларга. Кайчандыр, узган гасыр башында «Тыңлагыз, тыңлагыз! Казан сөйли...» дип, һәрбер өйгә килеп кергән «Татарстан» радиосының бүген бер гасырга якын тарихы бар. Һәр заманның афәтен дә, шатлыгын да үзе аша кичергән бу радионың кайбер кызыклы сәхифәләренә кыскача гына сәфәр кылып алыйк әле...

Режиссер пуль­тында – Әлфия Гыйләҗи, Татьяна Олудина, Рамил Һидиятуллин
«ӘНИЕМНЕҢ ҺӘР ИРТӘСЕ ТАТАРСТАН РАДИОСЫ БЕЛӘН БАШЛАНА»
Фирдүс Гыймалетдинов, «Татарстан» ДТРК директоры:
– Бездә һаман да 45–50 минут­лы тапшырулар яңгырый. Бүгенге көндә бу уникаль күренеш. Кем­дер моны архаизм буларак кабул итә ала. Хәзер радиоларда тапшы­рулар 8–10 минуттан да артык бул­маска тиеш, дигән фикер дә бар. Килешеп бетә алмыйм, чөнки безнең татар кешесе сөйләшергә ярата. Ә бердәнбер сөйләшү ра­диосы булып, асылда, «Татарстан» радиосы калды. Сүз җитди әңгәмә турында бара.

Тыңлаучылар аудиториясе башлыча 40тан узган кешеләр­не тәшкил итә. Нигездә, бу – ха­тын-кызлар. Әмма бу безне ир‑ат­лар һәм яшьләр тыңламый дигән сүз түгел. Шалтыратулар буенча аңлашыла: төрле буын һәм һөнәр вәкилләре бар. Авыл кешеләре яратып тыңлый. Бу да – традиция. Иртәнге алтыда башлыйбыз эшне, һәм безне Татарстанның район­нарындагы халык кабызып куя. Минем әнине генә алыйк, кухня­да аның иртәсе, еллар дәвамында гадәтләнгәнчә, «Татарстан» радио­сы белән башлана. Минеке дә шу­лай. Авылларга якынаю өчен, республика буенча без хәзер FM фор­матына күчтек. Республика буй­лап йөргәндә үзебезнең радионы һәрчак «тотам», бөтен төбәкләрдә диярлек трассада, авылларда ул бар.
Бездә «алтын фонд» саклана. Дусларым арасында нәкъ менә шул фондны тыңлаучылар бар. 60–70нче елларда яздырылган спектакльләрне юлга чыкканда ма­шинада тыңлап барыр өчен махсус соратып алалар. Мин әлеге фондны сату яклы түгел. Без ул язмаларны акрынлап сайтка урнаштырып ба­рабыз, әлбәттә, бушлай. Алар дәүләт архивында да саклана. Фондтан бизнес ясау «Татарстан» радиосы эше түгел. Без язмаларны югары кимәлдәге сәнгати тапшырулар өчен нигез буларак кулланабыз.
Татар телендә булган күңел ачу радиоларын да кире какмас идем мин. Кеше, дөньяга килгәч үк, опера тыңлый башламый, ба­лет карарга бармый бит. Барлык төр татарча радиолар да үз макса­тын үти – телне саклый. Без үзе­безнең зәвыклы тыңлаучы өчен эшлибез. «Татарстан» радиосының аудиториясе гасыр дәвамында бил­геләнгән. Әйтик, винил пластин­каларның үз тыңлаучысы бар бит. Безнең радионың эчтәлеге дә шул винил пластинкалар шикелле – һәр­бер татар кешесе аңа акрынлап ба­рыбер килә. Конкрет бер компози­тор җырларыннан төзелгән тапшы­руларны гына алыйк. Мин бәләкәй чакта да шундый иде алар, хәзер дә. Аларны заман таләбенә йөз тотып үзгәртүне кирәк дип исәпләмим. Без – консерватив радио. Без әнә шуның белән кызыклы да. «Куль­тура» каналы кебегрәк... Һәм шул консервативлыктан китсәк, мөгез чыгарып, бер гасырлык мирасы­бызны сызып ташларга мөмкинбез.
Федераль канал буларак, бирелгән вакыт кысаларында, штат мөмкин­лекләрен файдаланып, милли бу­рычны үтәргә тырышабыз. Татарча тапшыруларның күләме рус телен­дәгеләргә караганда өч тапкырга артыграк. Без – «Россия24» эфирын­да иң күп вакыт алып торучы төбәк филиалы. Россиядәге җитәкчелек милли тапшыруларның яшәргә хокуклы һәм үз халкына никадәр кирәкле икәнлеген аңлап эш итә. Тәүлегенә биш сәгать ярым эфир­га чыгабыз. Чагыштырып карасак, башка төбәкләрдә әлеге эфир вакы­ты сәгать-сәгать ярымны гына алып тора. Азмы ул, күпме безгә бирелгән вакыт, – һәркем үзе өчен хәл итә инде. Заманалар да, мөмкинлекләр дә үзгәреп тора. Әмма без бүгенге шартларда мөмкин булганның бө­тенесен дә эшлибез.
«ЯШЬ ТАТАРСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҮЗ РАДИОСЫ БУЛЫРГА ТИЕШ...»
Россиядә «радио инкыйлабы» Мәскәүдән түгел, ә нәкъ менә Казан­нан башлана. 1921 елның 1 маенда Казанның хәзерге Ирек мәйданын­да телефоннан сөйләшүне көчәй­түче рупор куела һәм ул хөкүмәт сәясәтен халыкка җиткерүче мөһим чарага әверелә. Берничә көннән «Известия» газетасы бу хәбәрне бө­тен илгә тарата: «Казан шәһәрендә инженер Чистовский уйлап чыгар­ган телефон көчәйткече күрсәтелде. Телдән газета рупор аша укылды. Әлеге ачыш меңәрләгән кешедә соклану тудырды». Хәбәр Ленинның игътибарын җәлеп итә һәм ул Сов­нарком секретаре Н.П. Горбуновка күрсәтмә юллый: «Иптәш Горбу­нов! Мин бүген Казанда телефон тавышын көчәйтүләре турында укыдым. Сынап карау бик әйбәт нәтиҗәләр биргән. Тикшерегез! Әгәр дөрес булса, Мәскәүдә һәм Пи­терда да куярга кирәк!»
Н.П. Горбунов күрсәтмәсе белән Казаннан аппаратлар сатып алы­на, 1921 елның май ахырларын­да Мәскәү Советы бинасына ру­пор урнаштырыла. Ә Казанда... радио идеясе белән 1922 елның җәй ахырында хәрби җыеннан кайткан революционер, язучы Шамил Усманов мавыгып китә. Ул чакта әле Германия, Франция кебек техник яктан алга киткән ил­ләрдә дә тапшырулар даими алып барылмый. Һәм менә Казанда та­лантлы инженер Александр Углов Мәскәүдән тапшырылган якшәм­бе концертларын трансляцияли башлый. Бу хәл Шамил Усмановны үзебездә көчле радиостанция төзү фикеренә этәрә. «Яшь Татарстан Республикасының үз радиосы бу­лырга тиеш» дигән идеяне яклап, ул VI өлкә партия конференциясен­дә чыгыш ясый. Әмма аны аңларга теләмиләр. Ул татарча һәм русча газеталарда мәкаләләр бастыра. Ахыр чиктә, мәсьәләне җентекләп аңлатып, нигезләп, Татарстан Ха­лык Комиссарлары Советына язма юллый. Комиссия радиофикацияләү эшенең перспективалы булуын та­ныса да, техник һәм матди ягын сылтау итеп, проектны кире кага.

Радиога нигез салучы – Шамил Усманов.
Ул арада инде радиотапшыру­лар бөтен ил күләмендә яңгырый башлый. Республикалар бер‑бер артлы үз радиоларын булдыра. Эфирда Саратов, Ташкент, Ма­хачкала, Харьков, Түбән Новгород станцияләре пәйда була. Ә Казан... дәшми. Татарстанда радио булдыру мәсьәләсе киңәшмәләрдә хәл ителү этабыннан уза алмый. Тынгысыз Усманов үҗәтләнүен дәвам итә: ул кат‑кат ВКП  (б) өлкә комите­тына, Халык Комиссарлары Со­ветына мөрәҗәгать итә. Мәсьәлә, ниһаять, Октябрьнең 10 еллыгына әзерләнгән көннәрдә хәл ителә. Дәүләт комиссиясе Казанда артык кыйммәтле булмаган радиостанция төзергә мөмкин дигән карарга килә. Яшь оешманың җитәкчесе итеп әле­ге дә баягы «Усманов иптәш»не бил­гелиләр. Һәм ул башы‑аягы белән оештыру, хуҗалык эшләренә кереп чума: җиһазлар юнәтә, белгечләр туплый, әле Мәскәүгә, әле Ленин­градка чаба. Татарстан радиосы, ниһаять, билгеләнгән вакытта телгә килә.

Радиокомитет­ның халык музыка уен кораллары кече оркестры. 1935‑1937 еллар.
 
«Дулкынның озынлыгы 750 белән 800 буласын алдан сорашып белгәнгә, радиоалгычымны шул диапазонга көйләп куйдым. Менә берза­ман: «Слушайте, слушайте! Тыңлагыз, тыңлагыз! Говорит Казань! Казан сөйли!..» – дигән сүзләр ишеттем. Йөрәк ярсый, күңел дулкынлана...
Әтием, бик зур игътибар белән тыңлаганнан соң:
– Молодец, Шамил Усманов! Булдырды бит, йөри торгач! – диде...»
Җәүдәт Фәйзи истәлекләреннән.
«СЕЗ ДӘ ЫШАНЫГЫЗ...»
1927 елның 7 ноябрендә, беренче тәҗрибәдән соң озак та үтми, Казан үз тапшыруларын даими яңгыра­та башлый. «Татарстан» радиосы яралган беренче айлардан ук, сәясәт белән бергә, әдәбиятка һәм музыка­га да зур әһәмият бирә. Исмәгыйль Һилалов искә алуынча, беренче татарча концерт Углов лаборато­риясендә вакытлыча җиһазланды­рылган, кара калын тукыма белән эчләнгән кечкенә генә студиядән алып барыла. Ул 2–3 кешене генә сыйдырырлык була.
Радио тиз арада яшь иҗат көчләрен берләштерүче үзәккә әйләнә. «Татарстан» радиосының техник өлешен тынгысыз җанлы инженерлар хәл итсә, рухи ягын – язучылар, артистлар, композитор­ лар, галимнәр, җырчылар кайгырта. Ә караңгы авылларда яшәүче халык баштарак радиодан яңгырган тавышларны бер‑бер сихер дип пошаманга төшә. Бу хакта Шамил Усмановның бер язмасы да сакланган:
«Сөннәтле бүреген бик шәпләп бастырып кигән, билен каты итеп буган сары тунлы авыл егете радиостудиягә килеп керә. Кулында – авыл советыннан бирелгән язу. Анда «Радио эшләре белән танышу өчен җибәрелә» дигән.
– Абзыйлар, мине авыл халкы шушы сезнең рәдиү белән та­нышып, әртистләрне күреп, тыңлап, аннары шушы рәдиү аркылы бер‑ике авыз сүз әйтер­гә кушканнар иде, – ди.
Микрофон алдына килгәч тә, бик каты итеп тамак кырып ала:
– Мин Арча кантоны фәлән авылның Исмәгыйль Фәтхул­лин булам. Агайлар, сез мине рәдиү белән танышып кайтырга дип җибәргән идегез. Менә мин килдем. Бөтен җырчы­ларны, уйнаучыларны күрдем. Рәдиүнең үзе белән сөйләштем. Хәзер инде мин рәдиүгә ышан­дым. Сез дә ышаныгыз... »
ИДЕЛ БЕЛӘН УРАЛ АРАСЫНДА ГЫНА ТҮГЕЛ...
«Алтын фонд» дигәндә, әнә шул күздә тотыла да: һәр чорның иң күренекле сәнгать әһелләре би­редә эшли, языла, кунак рәвешендә генә булса да, килеп китми калмый. Әлеге традиция бүгенге көнгә кадәр дәвам итә. Кайчандыр үзенең оркестры эшләп килгән, чорының иң олы җырчыларын, музыкантларын яз­дырып барган, әдипләргә әдәби сүз өчен мәйдан биргән радио хә­зерге сәнгатькәрләрнең дә иҗатын берәмтекләп барлый. Бу, әлбәттә, яңалыклар кебек федераль курсны ышанычлы, тигез алып баруы белән параллель рәвештә.
Балалар иҗатына да зур игътибар бирәләр монда. Әйтик, Бөек Ватан сугышы елларында радионың Бала­лар тапшырулары мөхәррире Гадел Кутуй кечкенә тыңлаучылар өчен махсус «Яшь герой маҗаралары» циклын ачып җибәрә. Соңыннан ул тапшыруларның бер өлешен язучы «Рөстәм маҗаралары» китабында да файдалана. Хәзерге көндә исә ра­диода балалар һәм яшүсмерләр тапшырулары мөхәррире вазый­фасын язучы Дания Гайнетди­нова башкара. Ул эшләгән елларда гына да инде берничә буын сәләтле яшьләр «Татарстан» радиосының фа­тыйхасын алып өлгерде. Мин үзем­нең беренче тапкыр килеп, биредә курка-курка, ояла‑ояла гына шигырь укыган мәктәп укучысы чакларымны хәтерлим...

Алып ба­ручылар: Камал Саттарова, Эльс Гадел.
– Без мәктәпләргә, балалар бакча­ларына очрашуларга даими йөрибез, талантларны шуннан барлап, туплап, яздырып алып кайтабыз. Аерым‑ае­рым кайберләрен студиягә чакырып та яздырып алабыз. Белсәгез икән, бүгенге сәнгатьтә, спортта һәм баш­ка өлкәләрдә танылып, үз урынын тапкан күпме күренекле шәхеснең балачакта безнең радио аша узга­нын... Бу безнең эшебезнең юкка бул­мавына, бәрәкәте барлыгына дәлил.
Әйтергә кирәк, сугыш елларында «Татарстан» радиосы үзенең эшчән­леген нәкъ тыныч шартлардагы тем­пта, хәтта аннан да тыгызрак ритмда алып бара. Бөек Ватан сугышы елла­рында информацион программалар арттырыла. Электән тәүлегенә 2 сә­гать 30 минут эшләп килгән радио 1941 елның сентябреннән 3 сәгать ярым дәвамында сөйли башлый. Элек иртәнге тапшырулар 6 сәгать 30 минутта эфирга чыкса, 5 сәгать 30 минутка күчерелә. Шул рәвешле, Башкомандующий фәрманнары һәм Совинформбюро белдерүләре Мәскәү тапшыруларыннан алда татар телендә бирелә.

Редакция хезмәткәрләре.
Җиңү килгәч, фронттан исән‑сау әйләнеп кайткан язучылар, музы­кантлар, артистлар радиода яңа бер рух белән эшли башлый. Техник персонал ныгытыла. 1958 елда «Та­тарстан» радиосы инициативасы белән, автономияле республиканы берләштергән тарихи «Идел белән Урал арасында» тапшырулары эфир­га чыга башлый. Бу тапшыру бүген дә Татарстан радиосының олы го­рурлыгы булып тора. Ул хәзер 7 ре­спубликаны берләштерә, үзенә күрә милли төбәкләрнең пульсациясен билгеләүче вазыйфасын башкара.
«Радиога мин 1945 елның язында урнаштым. Беркадәр балалар редакциясендә эшлә­гәннән соң, радиокомитетның ул чактагы рәисе Гариф Гобәй әдәби-драматик тапшырулар редакциясенә күчәргә тәкъдим итте. Минем өчен бәхетле көн­нәр башланды. Аз гына вакыт эчендә бик күп эш эшләнде, зур‑зур радиопостановкалар дөнья күрде. Лев Толстойның заманында бөтен СССРда шау­лап барган «Анна Каренина»сы татар тыңлаучысына ифрат көчле тәэсир итте. Гомәр Бә­шировның «Намус» романына нигезләнгән радиопостановка да тыңлаучыларыбызның күңе­ленә хуш килде...»
Әмирхан Еники истәлекләреннән.
1960–1980нче еллар радионың гөр­ләп эшләгән еллары буларак искә алына. Ә инде 1990нчы елларда, Милли азатлык хәрәкәте вакытында, ул гомумән дә үзенә күрә бер рупорга әйләнә. Шул еллардагы Татарстан Телевидение һәм радиотапшырулар дәүләт комитеты рәисе Илгиз Хәй­руллин искә алганча: «Илдә үзгәртеп корулар колач җәеп, әдәби һәм сәяси сүзгә игътибар арткан саен, эфирда яңгыраган тапшыруларга халыкның гына түгел, җитәкчеләрнең дә игъти­бары артты, кайчакларда җилнең кай­сы яктан искәнен дә чамалап булмый торган сәясәт диңгезендә ышанычлы компасларның берсе буларак та кабул ителә башлады».

«Татарстан» радиосы кол­лективы – җәйге бакчада.
ТАРИХИ, ЯКИ МИЛЛИ ИММУНИТЕТ
«Татарстан» радиосының бүгенге көндә умырткасын, үзәген тәшкил иткән тапшырулар дистә еллар дәва­мында, сәяси һәм мәдәни вазгы­ять, алшартлар нигезендә барлыкка килгәннәр. Аларның һәрберсенең үз бурычы, үз аудиториясе бар. Чор­лар һәм буыннар алмашынып тора, әмма биредә бу сизелми диярлек. Монда заманчалык белән традицион рух янәшә атлый. Бу хакта бүгенге радиотапшырулар хезмәте җитәк­чесе Тәүфыйк Сәгыйтов та әйтә:
– Җитәкче буларак, минем өчен иң мөһим шарт – радиода өч буын вәкиленең дә эшләве. Шулчакта гына коллективта сәламәт рух була. Мон­нан тыш, туплаган тәҗрибәне, оста­лыкны без, һичшиксез, яшь буынга тапшырып калдырырга тиешбез. Ә алар, инде үзләренең заман рухын кушып, без җитәкләгән радионы алга таба үстерергә бурычлы. Әнә шуңа да яшь кадрлар мәсьәләсендә без бик сак, нәзберек һәм таләпчән...
«Татарстан» радиосы ул – халыкны дәүләт белән тоташтыручы канал. Безнең очракта – милләтне кайгы­ртучы бер үзәк тә. Чөнки, без шун­дый шартларга куелганбыз. Элек тә шулай иде, хәзер дә шулай булып кала бирә. «КАМАЗ» төзелгән еллар­да без аның алдынгы сафларында булдык, суверенитет яуланган еллар­да – Дәүләт советында, мәйданнарда, халык арасында, телгә куркыныч янаган чорларда «Тел күрке – сүз» кебек тапшырулар әзерләп, татар теле сагына бастык. Бер генә мисалга тукталып узасым килә. Татарстан гимнының берзаман радиодан яң­гыравы куркыныч астында калды. Мәскәүдән шалтыраталар: «Сез сет­кадагы тәртипне бозасыз, Мәскәү тапшыруларына керәсез», – диләр.
– Нишләп, минәйтәм, – без яңа­лыкларны биштә, җидедә, сигездә тапшырабыз. Ә алтыда безнең үз тапшыруларыбыз башлана.
– Ярамый. Сезгә сетка буенча алты тулып ун минуттан гына башларга рөхсәт ителә.
– Әмма без биш тә илле җидедә – Россия гимнын, ә алтыдан Татарстан гимнын тапшырабыз...
– Берни дә белмим, рөхсәт ител­ми...
Югары җитәкчелеккә Россия белән Татарстан арасындагы дустанә, җылы мөнәсәбәтләрнең бары тик ике гимн да бер‑бер артлы яң­гыраган очракта гына була алган­лыгын, халыкның үз радиосыннан туган телендәге республика гимнын ишетергә хокуклы булуын айлар буе аңлатырга туры килгән чаклар да булды...
Тәүфыйк ага белән радионың сә­хифәләрен барлаганда, мондый че­терекле мизгелләргә күп тукталдык. «Болар инде – эчтәге эшләр, сеңлем, иң мөһиме – безнең катлаулы за­ман шаукымында да, шөкер, үзебез булып калуыбыз», – дип хушлашты ул азакта. Ә редакциядә, мин аның кабинетыннан чыкканда, чынлап та яшьләр кайнаша иде. Эш хакы белән әллә ни куандырмый торган шартларда да, бирегә, радиожурна­листика өлкәсенә, әнә шулай энту­зиаст кадрларның килүе – үзе бер феномен, дияр идем. Бу да безнең әлеге дә баягы консервативлыгы­быз, ә бәлки, четерекле вакытларда үзебезне саклар өчен уяна торган ге­нетик ресурсларыбыз, хәтта ки тари­хи-милли иммунитетыбыз турында сөйләмиме икән?
Нәсим Акмал, әдәби‑нәфис тапшырулар бүлеге мөхәррире:
– Кайчандыр, мин монда эшкә килгәндә, гаҗәеп олпат, затлы кешеләр арасына килеп эләк­тем, дип сөенгәнем хәтердә. Кайберләре хәзер дә эшли. Техник яктан да көчле командасы белән аерылып торды радио һәрвакыт. Тапшыруларның мөхәррирләре, алып баручылары булып озак еллар дәвамында республиканың танылган сәнгать әһел­ләре эшләде һәм эшли. Язучылар, композиторлар, тел белгечләре, артистлар...
Федераль дәүләт каналы буларак, радио сәясәтне яктыртуга зур игътибар бирде һәм бирә. «Депу­тат каналы», «7 көн» тапшырулары – шундый­лардан. «Татарстан» радиосы ул – халыкка дәүләт дәрәҗәсендәге мәгълүматны вакытында һәм дөрес итеп җиткерү, без ике арадагы арадашчы, дисәк тә буладыр. Тел турындагы тапшырулар, әдәби-му­зыкаль тапшырулар гомер-гомергә югары зәвык тәрбияләүгә юнәлтелгән булды. Безнең сайтка кереп, тапшыруларны тыңларга мөмкин. 90 ел­лык юбилей алдыннан элеккеге, сирәк, кызыклы язмаларны тәкъдим итәбез. Фондтагы уникаль язмаларны... Мәсәлән, моннан 30 ел элек эфир­га чыга башлаган «Пар канатлар» тапшыруын. Озак еллар дәвамында аны Рәзин Нуруллин алып бара. Бервакыт аңардан: «Татарстанда син әңгәмә кормаган берәр һөнәр вәкиле калдымы икән?» – дип сорыйлар. «Кызганыч, әмма калмаган икән шул», – ди Рәзин.
 
Идел Кыямов, «Татарстан» радиосы алып баручысы:
– «Корстон»дагы бер мәдәни чарада Тукай ши­гырен укыдым, аны радионың директоры ишетеп алган. Берничә айдан әдәби-музыкаль бүлек ре­дакторы Нәсим Акмал шалтыратып, мине радиога эшкә чакырды. Бу 2014 ел иде. Шуннан бирле ра­дио белән араны өзгән юк. Армияне исәпләмәсәң, билгеле, әмма мин хәтта анда булганда да, радиога хатлар яза идем.
 
Раил Садретдинов, «Татарстан» радиосы алып баручысы:
– Башка авылга йөреп укыганлыктан, йокыдан иртә торыла иде. Ә «Татарстан» радиосы иртәнге алтыда эшли башлый. Башта Россия гимны яңгы­рый, аннан – Татарстанныкы... ә аннан радио үзе дә телгә килә: «Татарстан Республикасы башкаласы Казан сөйли!» Күзләр үзеннән-үзе ачыла, тәрәзә аркылы офыкта күренгән кояшка карап елмаясың...
Радио белән тагын да якыннанрак танышу мәк­тәптә укыган чакта экология буенча республика конкурсына килгәч булды. «Көмеш кыңгырау» тапшыруы өчен интервью биргән идем Дания апага. Университетта укыганда да чыгыш яса­дым... Соңрак, телевидениедә эшләгәндә, һаман барып чыга алмый идем. Әмма күңелне барыбер «Татарстан» радиосы» дигән уй кымтырыклап торды... Кемдер аны искелек калдыгы, яшьләр өчен кызыксыз мохит, дип санар, әмма балачактан шул тавышлар, кешеләрне тыңлап үскәнгә, минем күңелгә бик якын ул.
Тәвәккәлләп, 2015 елның декабрь башларында радиога практика үтәргә килдем. Беренче тапшы­руым 14 көн дигәндә әзер булды һәм ул бик җылы кабул ителде. 2016 елның язы тормышыма зур үз­гәрешләр алып килде, миңа биредә эш тәкъдим иттеләр. Үз эшемнән чын ләззәт алып эшлим. Юкка гына Конфуций: «Яраткан эшеңне сайла һәм сиңа бер көн дә эшләргә туры килмәячәк» димәгәндер.