Бертуганнар: Мадьяровлар

Әлеге язма белән без бертуганнар – кан ягыннан гына түгел, рухи дөньялары һәм уртак эшләре белән дә кардәш булган, республикабызны алга җибәрү өчен кулга‑кул тотынышып хезмәт итүче кешеләр турындагы басма матераллар сериясен ачып җибәрәбез.
– Сез безне – Мадьяровларны – артык мактап җибәрмәгез, – дип кисәтә Фәрих Әхмәтович. – Эшлисе эшләр байтак әле. Күбрәк тәнкыйтьләсәгез дә була!
Дөресен әйткәндә, бу киңәшкә бик үк колак саласы килми. Алар турындагы язмаларның һәркайсы диярлек «Татар­станны бөтен дөньяга таныттылар» кебек сүзләр белән башлана. Үзегез уйлап кара­гыз: күренекле самбочыларның алтысы да бер үк фамилияне йөртә! Бертуган Мадьяровлар – республика гына түгел, бөтен ил горурлыгы. Хәер, келәм өстендә­ге искиткеч җиңүләре тормыш казаныш­ларының бер өлеше генә әле.
Бөтенесе дә... комлыкта башла­на! Фәрих Мадьяровны шунда ял итеп ятучы берәү шаярып кына бил алышырга чакыра. Ул самбо буенча Казанның беренче спорт остасы булып чыга. Николай Архи­повны егетнең ныклыгы, бөтен кө­ченә аягында басып калырга тыры­шуы сокландыра. Ул аны үзе йөргән «Динамо» спорт клубына чакыра. Соңрак Фәрихнең кече туганнары да, абыйларының уңышлары белән рухланып, профессиональ спортка тартыла.

Бүген аларның бүләкләре ара­сында «адашып» бетәргә мөмкин. Спорт казанышларының уртак сан­дыгында – ил генә түгел, Европа һәм дөньячемпионатларында ирешкән җиңүләре. Дүрт туган – Фәрит, Нә­фикъ, Рәфикъ һәм Нәкыйп – халыкара класслы спорт осталары. Фәрит, гомумән, совет самбосының леген­дасы! Илнең атказанган тренеры ул, илледән артык спорт остасы, 15 Советлар Союзы чемпионы, бер­ничә дөнья чемпионы тәрбияләп чыгарган. Үзенең кече туганнары да – шул «йолдызлар» арасында.
Бүген Фәрит Әхмәдиевич ту­ган җиреннән еракта, Төркиядә яши һәм эшли: хатынының сәламәтлеге өчен гаиләләренә кли­матны алыштырырга туры килгән
ДУСЛАР ҺӘМ КӨНДӘШЛӘР
– Химиклар мәдәният сараена йөргәндә без менә шундыйлар­да шөгыльләнә идек! – ди Фәрих Мадьяров, сырган маталарга күрсә­теп. – Күнегүләрне тәмамлыйбыз да, җыеп, өеп куябыз – бездән соң шө­гыльләнүче волейболчы егетләргә урын бушатабыз. Бөтенроссия тур­нирында җиңеп чыккач кына, безгә чын келәм бирделәр!
Абыйлы-энеле Мадьяровлар – Фәрих һәм Нәфикъ белән без Боль­шие Ключи авылында очраштык. СССР чемпионатлары призеры Нә­фикъ Әхмәдиевич үзенең агрофир­масын нәкъ менә биредә ачкан. Күр­кәләр үрчетә, Татарстанны ит белән генә түгел, ысланган ризыклар, кол­басалар белән дә тәэмин итә. Уңайлы йортлар – цехлар арасында бер бина аерылыбрак тора, самбо белән шө­гыльләнү өчен кечкенә генә спорт залы ул.
– Бүген бирегә авылның илле егете йөри, – дип сөйли Нәфикъ Мадьяров. – Юк‑юк та, үзем дә кайчак көрәш костюмнарын киеп куям.
Зал стенасын портретлар бизи. Аларда – самбочы Мадьяровлар­ның яшь чаклары, әнә, күпсанлы бүләкләре белән төшкәннәре дә бүгенге яшь спортчыларга үрнәк булып торалар. Без сорагач, бүген дә ялындырып тормадылар – рәхәт­ләнеп көрәшеп күрсәттеләр.

Сүз уңаеннан, спорт ярышла­рында Мадьяровларга бер-берсенә каршы басарга да туры килгәлә­гән. Күнегүләр вакытында гына түгел, зур ярышларда да. Мәсәлән, 1982 елда Донецкида узган СССР Ку­богы финалында Нәфикъ белән Рә­фикъ бер-берсенә каршы көрәшкән. Моңа кадәр ярты ел элек Рәфикъ СССР чемпионатында җиңү яула­ган, ә Нәфикъ бронза призеры бул­ган. Ә Кубок өчен көрәштә Нәфикъ көчлерәк булып чыккан.
Бүген ул 70нче еллар азагын­да Дзержинскида узган ярышлар вакытында Рәфикъ белән икәүләп чак кына чып‑чын җәнҗалга юлык­мый калуларын елмаеп искә төшерә. Күз алдына китерергә дә куркыныч: утыз самбочы шулчаклы ук боксчыга каршы! Ызгыш, гадәттәгечә дип әй­тикме, кызлар аркасында килеп чыккан – безнекеләр аларны якларга маташкан. Бәхеткә, каршылыкны тыныч юл белән хәл итә алганнар.
– Без Рәфикъ белән әллә ни озын буйлы түгел идек. Бервакыт трам­вайда хулиганнар бәйләнде. «Җавап бирергә» туры килде инде. Икәү дүрт кешегә каршы! Ә җиңү барыбер без­нең якта булды.
Бу ике туганның язмышлары да, исемнәре кебек үк, охшаш. Рәфикъ – оста эшмәкәр, электр товарлары кибете хуҗасы. Абыйсы кебек үк, яраткан спорт төрен исеннән чыгар­мый. Аны онытырга мөмкин дә тү­гел – Татарстан Республикасының самбо федерациясе вице-президен­ты бит ул.
ҖИҢЕЛҮЛӘР ИСТӘ КАЛА...
Әмма Мадьяровларның гаилә та­рихында фаҗигале битләр дә бар. Иң кече энеләре Нәкыйп дөньядан бик иртә китә. СССР чемпионы, Ев­ропа призеры... Тагын күпме ме­дальләр һәм кубоклар яуланмый кала... Уйламаганда килеп чыккан автоһәлакәт күпме җиңүләрнең юлын кисә...
– Нәкыйп күп тапкырлар СССР Кубогы иясе, дөнья чемпионы Евге­ний Есинның кабатланмас, аңа гына хас «авырттыргыч алым»ына каршы тора алган бердәнбер көрәшче иде, – дип сөйли Фәрих Әхмәтович. – Есин еш кына стойкада җиңелә иде. Шулчакта үзенең әлеге алымын кулланып өлгерә алса, көндәшен җиңде, дигән сүз. Нәкыйпне генә сындыра алмады. Без, Татарстан көрәшчеләре, нигездә, авылдан чыккан кешеләр. Нәкыйп тә кәҗә сөте эчеп үсте. Сөякләре нык, сы­гылмалы иде – ярышларда бу аңа нык ярдәм итте.
Келәмдә Нәкыйпнең иң атаклы көндәше, мөгаен, Владимир Путин булгандыр. Дөрес, ул чакта Путин әллә ни билгеле кеше булмаган. 1982 елда СССР Кубогына көрәштә Мадьяров аз гына өстенлек белән аны җиңүгә ирешкән. Фәрих Әх­мәтович уенча, энесе ул көрәшне, бәлки, хәтерендә калдырмагандыр да, күбрәк сине җиңгән кешеләр истә кала бит. Ә Путин кече Мадьяровны онытмаган, дип сөйлиләр. Казанга килүендә дә аны искә алган булган.
ЭШЛӘРГӘ КИРӘК!
– Нәкыйп белән Нәфикънең СССР Кубогыннан җиңүчеләр булып кай­туын хәтерлим, – дип сөйли Фәрих Әхмәтович. – Рәфикъ Париждан көмеш алып кайтты. Ә бездә – Са­бантуй! Көрәшергә чыктылар да... җиңелделәр. Янәшәмдә Фикрәт Тә­биев утыра иде, гаҗәпләнде: ничек инде, Мадьяровлар – чемпионнар, ә бәйрәмдә җиңә алмыйлар?! Мин аңа болай аңлаттым: көрәш – көрәш инде, авыл татарларының канында ул. Са­бантуй бәйрәмнәрендә мәйданга көчле көрәшчеләр чыга – кайчандыр безнең әти дә шулай чыга иде.
Бертуган Мадьяровлар Арча районының Байкал авылында туып-үскән. Ә ерак түгел урнашкан Яңа Кенәр – зур авыл. Байкал бүген таралып беткән диярлек, Яңа Кенәр яши әле. Аны саклап калырга кирәк – СССР чемпионы һәм самбо буенча тәҗрибәле тренер Фәрих Мадьяровның максаты шундый.
– Авыл кешеләре бетсә, көрәш­челәр дә бетә, – дип авыр сулый ул. – Юк бит хәзер андыйлар! Ба­лалар йомшак, зәгыйфь булып үсә, күп утыралар, аз эшлиләр, аз хәрәкәтләнәләр.
Авылны ничек саклап калырга? Бу өлкәдә Фәрих Мадьяровның тө­гәл планы бар. Беренчедән, анда кәҗә һәм күркә фермасы ачарга, комбиазык цехы оештырырга кирәк. Эш булса, кешеләр дә читкә кит­мәячәк. Ә үсеп килүче буын өчен Мадьяровлар үзенең көрәш залы һәм мини-футбол кыры булган үсмерләр клубы ачачак. Хәер, мон­дый планнарны алар һәр районда, шулай ук Казанда да тормышка ашырырга тели, теләктәшләр генә табасы бар. Тренер итеп үзе белән бергә энекәше Рәшитне алып ки­лергә исәпли – ул танылган көрәш­че генә түгел, тәҗрибәле остаз да. Фәритнең уллары Артур белән Гадел дә – спорт осталары. Дәвамчылар бар, оештырырга гына кирәк.
– Балалар белән эшләмәсәк, сам­боны күтәрә алмаячакбыз. Күпме боз сарайлары ачтылар, көрәш зал­лары да ачып булмыймыни? Ады­геяда андый заллар һәр авылда ди­ярлек бар, шуңа күрә көрәшчеләре дә барлык ярышларны гөр китерә.
Фәрих Әхмәтович кайчандыр Татарстанның да самбо дөньясын шаулатып торуы, 90нчы елларда ре­спубликаның халыкара ярышларда аерым команда булып чыгыш ясавы һәм призлы урыннар яулавы турын­да сөйли.
– Әйе, җиңүләребез һәм ме­дальләребез күп булды, әмма үзе­бездән соңгы буыннарга нәрсә кал­дырачагыбыз, мөгаен, мөһимрәк­тер, – диде Фәрих Мадьяров сау­буллашканда.