Җиңүчеләр командасы капитаны

Ул УЕФА Суперкубогын баш өстенә чөя, Кубоклар Кубогыннан җиңү шампанын татып карый, Европа чемпионаты финалында уйный һәм дөньяның иң шәп җыелмалары капкасына шедеврга тиң голлар кертә. Казан янындагы Юдино бистәсендә үскән егет җитмешенче елларда СССР җыелмасы капитаны була, җанатарлар исә аны Йохан Круифф, Герд Мюллер һәм тоталь футбол эпохасының башка йолдызлары белән бер сафка куя.
 
Виктор Михайлович Колотов (1949–2000). 1972 елгы Европа чемпио­натының көмеш призеры. 1972 һәм 1976 елларда Олимпия уеннары­ның бронза призеры. СССР җыелмасы өчен 55 матч үткәргән, 22 гол керткән. Алты тапкыр СССР чемпионы, ике тапкыр СССР Кубогы иясе. УЕФА Кубоклар кубогы иясе (1975). УЕФА Суперкубогы иясе (1975). Юдинодагы «Локомотив» балалар командасы шәкерте. Яшел Үзәннең «Чайка» (1967), Казанның «Рубин» (1968–1970), Киевнең «Динамо» (1971–1981) командаларында уйнаган. Украина Олимпия җыелмасы­ның баш тренеры (1995–1996, 1998–1999).
Виктор Колотовка бөтенсоюз күләмендә танылу бөтенсоюз дәрәҗәсендәге гауга белән бер үк вакытта диярлек килә. Икенче (!) футбол лигасындагы «Рубин» уенчысының СССР җыелмасында кинәт пәйда булуына һәм шун­дук туп кертә башлавына җа­натарлар күнегеп тә өлгерми, «Советский Спорт» газетасында аны фаш иткән мәкалә басыла. Яшь талантны аумакайлыкта һәм үз файдасын гына кайгыр­туда, «совет спортчысына лаек­сыз» тәртиптә гаеплиләр. Янә­се, ул берьюлы өч клубка (Киев «Динамосы», башкаладагы «Тор­педо» һәм ЦСКА) гариза биргән һәм үзенә оҗмах бакчасындагы­дай шартлар таләп иткән.
Чынлыкта исә Колотов үзе өчен беркайчан да бернәрсә дә таләп итә белми. Ә менә клублар, талант­лы Казан футболчысын үзләренә алырга теләп, аңа басым ясаудан тартынмый. Бигрәк тә армия клу­бы тәкатьсезләнә, футболчыны солдатка җибәрү белән яный. «Лампаслы ике парламентер, – дип сөйли торган була Виктор, – мине Төньяк боланнары көтеп торган урынны СССРның зур кар­тасында да күрсәтте...»
Генералларны тыңламыйча, Киев «Динамосын» сайлаганы өчен аны бер елга дисквалифи­кациялиләр. Әмма алда Европа чемпионатының сайлап алу матч­лары көткәнгә, «үз файдасын кайгыртучы» футболчы җыелма командага бик кирәк булып чыга. Нибары ярты елдан соң, 1971 ел­ның маенда ук, Виктор Колотов Испания җыелмасы капкасына җиңү тубын кертә.

СУПЕРКУБОК НИЧЕК ЯУЛАНА
Ил җыелмасында һәм Киев «Ди­намосында» уйнаганда Виктор Колотов керткән искиткеч гол­ларны җанатарлар хәзергә кадәр хәтерли. Иң матуры, ихтимал, 1975 елның маенда Европа чемпио­натының сайлап алу матчында Ирландия җыелмасы команда­сы капкасына кертелгән туптыр. Футбол күзәтүчесе Лев Филатов үз репортажында әлеге эпизодны мәңгеләштерә: «Туп Веремеевта. Еракта ирландиялеләрнең кап­качысы һәм сакчысы. Һәм Вере­меев беренче карашка бик сәер тоелган карар кабул итә – тупны шушы ике ирландияле арасына җибәрә. Билгеле, ул тупның кемгә эләгәсен белеп тибә. Курку белмәс, озын сыйраклы, бераз эксцентрик Колотов сакчы артыннан кинәт килеп чыга да, циркта сюрприз ясагандай, түбәннән очкан тупны башы белән капкага юллый. 29нчы минут – 2:0. Тиз, катлаулы һәм ма­тур! Һичшиксез, бу «Колотовка» исәпләнгән вариант, күпләр моны булдыра алмас иде».
1975 елда Кубоклар кубогы ярымфиналында Виктор Коло­тов тагын бер могҗизалы тупны Голландия футболчылары кап­касына кертә. Шул матчта кат­нашкан Леонид Буряк әлеге эпи­зодны менә болай исенә төшерә: «Трошкин почмактагы флаг янына кадәр үк китә. Ә сул фланг буйлап Колотов йөгерә һәм, нидер си­зенгәндәй, һаман тизләнә бара, Трошкиннан ерактагырак штан­гага чыгар өчен, бераз почмакны кисә. Трошкин кинәт кенә тупны, 2–3 метр калдырып, капкага па­раллель тибә. Һәм Колотов, безнең җитез Витек, башы белән тупка килеп керә. Гол!»
Колотов бик күп туп кертә, ил җыелмасында уйнаганда гына да 55 матчта – 22 туп! Болай сөйлиләр: легендар испан капка­чысы Рикардо Замора, 1971 елда уен кырында аны күргәннән соң: «Нинди «алтынчы» (Киев «Дина­мосы» өчен беренче матчларында Виктор 6 нчы сан астында чыгыш ясый – авт.) булсын бу, аның арка­сында «тугызлы» булырга тиеш!» – дип кычкырып җибәрә. Тиздән Колотов чыннан да 9 саны астында уйный башлый...
Шунысын да искәртү мөһим: бомбардир Колотов җыелмада да, клубта да һөҗүмче түгел, бәлки ярымсакчы позициясендә чы­гыш ясый. Һәм еш кына хәлит­кеч булган голлар аның кырда һәр уендагы гаять зур эшенең бер өлеше генә. «Виктор Колотов уенының диапазоны кабатлан­мас! – дип ышандыра киевлеләр­нең атаклы тренеры Валерий Ло­бановский үзенең «Бесконечный матч» китабында. – Ул барысын да шулкадәр дөрес һәм вакытлы эшли, трибуналардагы беренче матчтан соң ук аны үзенең ярат­кан футболчысы иткән җанатарла­ры гаҗәпләнеп туя алмый. Кыска арагамы, уртачамы, ерак арагамы, тупны кемгә дә булса тапшыргач, ул капкага таба оча. Аны тукта­талар, төртәләр, тарталар, әмма тыя алмыйлар – ул һәрвакыт тупны ничек тә беренче булып эләктерергә һәм капкага кертергә омтыла».
Трибуналар Колотовның чы­дамлыгына таң кала, кирәксә, ул өченче, дүртенче таймны да уй­наячак, һәр беренче икесе кебек үк бик шәп уйнаячак, дип шаярта­лар. Лобановский төгәллек кертә: «Гадәттә футболчылар көчләрен саклап калырга тырышса, Коло­тов исә сәгать ярымда үзен бер дә кызганмый уйный, кайвакыт үзен-үзе белештермәс хәлгә җитә». Ко­мандадашлары менә бу эпизодны еш исләренә төшерә. Кубоклар кубогы ярымфиналында җиңгәч, Виктор, душтан чыккач, әкрен генә сораган имеш: «Егетләр, исәп-хисап нинди соң?»
Суперкубок-75 өчен Мюнхен «Бавариясе» белән тарихи матч­та немец сакчысы Колотовның ботына аяк киеменең шиплары белән килеп кадала. «Динамо» капитанын уен кырыннан носил­кага салып алып чыгалар. «Аның боты тапалган итне хәтерләтә иде – бәйләр өчен бинтым көчкә җитте. Әмма кан бинт аша да чыкты, – дип сөйли команда докторы Виктор Берковский. – «Тизрәк!» – дип ашыктыра мине Виктор. Мин аны ничек кенә тыяр­га тырышмыйм, бәйләп бетерүгә үк, ул сикереп торды һәм кырга йөгереп кереп китте. Бинтла­рыннан кан саркый, күзләре яна! Немецлар аңардан куркып читкә тайпыла». Күрәмсең, суперкубок­ны шулай гына яулап буладыр...
Ниһаять, дөньяга шундый уен­чыны бүләк иткән футбол мәктәбе турында сөйләр вакыт җитте.

ОЛИМПИЙКАГА ДА КАНӘГАТЬ!
Юдинода Колотовлар яшәгән, каралып беткән иске агач барак урманга терәлеп үк тора. Би­редә, урман авызында, малайлар иртәдән кичкә кадәр туп тибә. Виктор үзен белә башлаганнан бирле футбол уйнавын искә тө­шергәләгән. Әмма Колотовны чынлап уйнарга балалар секция­се тренеры Геннадий Востоков өйрәткән. Үзенең беренче оста­зын Виктор гомерендәге иң яхшы тренеры, дип санаган...
18 яшендә тимер юл һөнәри-техник училищесын тәмамлаган­да Колотовны көтмәгәндә Яшел Үзәндәге «Б» классында чыгыш ясаган «Чайка» командасына чакыралар. Әлеге тәкъдим Вик­торның үзе өчен генә көтелмәгән була: озын аяклы, тиз, чыдам футболчыны балалар-үсмерләр турнирларында иң яхшы сакчы дип тә, иң яхшы һөҗүмче дип тә тапкалыйлар – ул башкалардан аерылып тора. «Чайка» команда­сында да югалып калмый: беренче сезонда ук 24 туп кертә һәм иң яхшы бомбардир дип табыла.
«Безнең соңгы уенга исә минем арттан ике машина килде: берсе Казаннан, икенчесе Йошкар-Ола­дан. «Рубин» җитәкчесе җитезрәк булып чыкты һәм мине Казанга алып китте. Җирле җитәкчелек үз «татарын» читкә җибәрергә теләмәде», – дип тасвирлый Коло­тов үзенең Казан клубына күчүен. Яшь талантка «Рубинда» нәрсә вәгъдә иткәннәр икән? Тарихта бу турыда мәгълүмат юк. Ихтимал, бернәрсә дә ышандырмаганнар­дыр, ул чакта әле контракт дигән нәрсә таралмаган булган, Коло­тов та үзе өчен нәрсәдер таләп итүчеләрдән түгел. «Ул гади авыл егете, эшчән, тырыш кеше. Аңа бернәрсә дә кирәкми иде. Футболны бик ярата, командага алып, олимпийка биргәннәренә дә канәгать». (Виктор Колотовның Казан «Рубинындагы» клубташы Николай Пензин хатирәләреннән).
Колотов ул – Аллаһ биргән талант, дип кабатлаудан тукта­мый футбол йолдызлары аның җыелма команда уенчысы бул­ган вакытында. Әмма илебез киңлекләрендә, үз вакытында күреп алмаганга, чынлап торып ачылмый юкка чыккан талант­лар да бик күп бит. Кем белә, 1970 елның көзендә Казанга Гавриил Дмитриевич Качалин килмәсә, булачак футбол йолдызының яз­мышы бәлки башкачарак язылыр иде. Дөнья футболы турында лек­цияләр белән чыгыш ясаганнан соң, СССРның атказанган тре­неры стадионда «Рубин» белән Омскиның «Иртыш» командасы очрашуын карый. Әлеге матчта Колотов ике тапкыр гол кертә, мэтрны исә «Викторның гаҗәеп буй-сыны, йомшак, сыгылмалы мускуллары, нык сөяге, фантастик хезмәт сөючәнлеге» таң калдыра, һәм ул аны ил җыелма командасы тренерына тәкъдим итә.
Аннары барысы да әкияттәге кебек булып чыга. Икенче лига­да уйнаучы беркем дә белмәгән спортчы СССР җыелмасы өчен беренче матчында ук югослав­ларга гол кертә, аннары рәттән өч уенда да туп керми калмый... 1972 елда инде Колотов – Европа чемпионаты көмеш бүләге иясе, җыелма команданың һәм Киев «Динамосының» танылган лиде­ры. Мадридның «Реал» командасы тренеры Мигель Муньос исә, киев­леләрдән кемне үз командагызга алыр идегез, дигән сорауга, уйлап та тормыйча һәм һич икеләнмичә: «Колотовны, Блохинны һәм Мун­тянны», – дип җавап бирә.
БЕЗДӘГЕ СОҢГЫ МАТЧ
Трибуналардан караганда бары­сы да әкияттәгедәй җиңел күренсә дә, тренировкаларда Колотов ман­ма тиргә батканчы тырыша. «1971 елда, инде «Динамода» чакта, әллә травма, әллә дисквалификация аркасында Витя бермәл уйнамый торды. Казанга кайтып, безнең белән шөгыльләнде. Бездән соң да калып күнегүләр ясый, язгы һава торышының көйсезләнүенә дә исе китми, үзен бер дә кызганмый инде. Безнең исебез китә иде...» (Николай Пензин хатирәлә­реннән).
Ә менә футбол йолдызының Киевтәге графигы. Иртәнге сә­гать 6 да йокыдан тору, зарядка, җиде дә утызга – өеннән унбер чакрымдагы институтка. Анна­ры – шундук тренировкага, анна­ры – кабат институт. «Төшке аштан соң – икенче тренировка, һәм мин кичке сәгать сигезләрдә генә өемә кайтып егылам. Ат кебек арый идем!» – дигән Виктор Колотов соңгы әңгәмәләренең берсендә.
Аңа бернинди йолдыз чире дә йокмаган. Гади, аз сүзле, бик тыныч һәм бик намуслы. Дус­ты Владимир Бырся 90 нчы еллар башында эшсез калгач, команда­сына администратор итеп чакыр­ган (Виктор ул чакта тренер булган инде). Күп еллар узгач кына, Коло­товның дустына хезмәт хакын... үз кесәсеннән түләве ачыкланган.
…Казан һәм Татарстан өчен соңгы матчын Виктор Колотов 1972 елның көз азагында уйный. Автономияле республикалар кубо­гы финалы була, анда чыгышлары белән республикалардан булган, хәзер югары лига командаларында уйнаучылар катнаша ала. Кагыйдә буларак, аларның күбесе, сәбәп табып, баш тарта. Ул вакытка инде ил чемпионы һәм Европа чем­пионаты призеры булган Виктор исә баш тартмый. Мин ул матчны хәтерлим: Колотов штраф линия­се артыннан капканың нәкъ аскы почмагына турылады. Хәлиткеч тупны кертте. Үз эшен эшләде һәм кабат китеп барды...
2004 елда Яшел Үзәндә, кайчан­дыр үзе уйнаган стадионда Вик­тор Колотовка һәйкәл ачылды. Биредә хәзер ел саен бөек футболчы истәлегенә багышланган турнир үткәрелә.