Камышлы җәннәт

Казандагы Меңьеллык паркы каршында могҗиза туа: Түбән Кабан яры күз алдында үзгәрә, искиткеч гүзәлләнә. Якын киләчәктә Татарстан башкаласы үзенең... технологиялелеге белән гаҗәпкә калдыра торган табигый оазис рәвешен алачак – анда Россия өчен уникаль үзеннән-үзе чистартылу системасы кулланылачак.

ТРЕНДТА – ТАБИГЫЙЛЕК
Барысы да Кабан күленнән башланган. Әлеге күлләр систе­масы ярларын төзекләндерүнең иң яхшы концепциясенә конкурс былтыр июньдә игълан ителгән иде. Анда 18 илдән белгечләр кат­нашкан, 160 тан артык архитектура бюросы үз гаризаларын җибәргән.
Идеяләр бик күп һәм берсен­нән-берсе әкәмәтрәк булган. Мәсәлән, Кабанда шәһәрнең яңа символын – Зилант аждаһасы манарасын төзү. Су өстендәге йөзмә айсбергта дискотекалар үткәрү. Яисә түбән күлдә берничә биосфера булдырып, аларда бө­тенләй башка географик зоналар табигатен җанландыру. «Сыгыл­малы тасма – Казанның үлем­сез хәзинәләре» концепцияле проект исә җиңеп чыккан. Аның төп идеясе гади һәм ышандыр­гыч: күлне кешеләргә кайтару (исегезгә төшерәбез, хәзер шәһәр халкы ярның нибары бер кечкенә генә урынында су буена төшә ала). Абруйлы жюри проектка экология критерийлары буенча бик югары баллар куйган, шуңа әлеге хезмәт башкаларын күпкә артта калдырган.
Бу идеянең авторы – Кытайның Туренскейп компаниясе, ул үзенең масштаблы ландшафт проектлары белән бөтен дөньяда танылган. Алар арасында – Харбин, Сиэтл, Гонконгтагы, Бали утравындагы паркларны тәртипкә китерү... Ком­пания фәлсәфәсенең нигезендә табигать һәм кешенең урбанлашу шартларында үзара тыгыз бәйлә­неше ята. Казанда ул Кабан күл­ләре системасының буеннан-буена сузылган яшел-зәңгәр билбау рәвешендә тормышка ашырыла­чак, табигать объектларын мәдәни мохит һәм торак мәйданнар белән «туганлаштырачак».
– Экологик материаллар файда­сына без бетоннан баш тартабыз, суны чистартабыз, аның янына ук барып җитәрлек ясыйбыз, мәдә­ни чаралар өчен мохит форма­лаштырабыз, – диде Туренскейп бюросы президенты һәм баш дизайнеры доктор Конгжан Ю үзпроектын ТР Президенты Рөстәм Миңнехановка тәкъдим иткән­дә. – Без су шәһәрнең аерылмас өлешенә әйләнә торган җәмәгать урыннары булдырабыз. Ул сыгыл­малы элементтай эшли – һәркем өчен, теләсә кайсы фасылда. Без­нең идеябез шуннан гыйбарәт: без мәдәни мирастан читкә тай­пылмаска, шәһәрнең хәтерен һәм тарихын сакларга тиеш.
Үз чиратында, республика җитәкчелеге кытай архитектор­лары идеяләрен тулы күләмендә, бернинди кыскартуларсыз тор­мышка ашыру ниятен белдерде.
ХӘТТА СУ БАСУ БЕЛӘН ДӘ ДУСЛАШЫП БУЛА
Моңа охшаш проектларның бер­сен компания ватаннарында – Кы­тайда гамәлгә ашырган. Тайчжоу округы халкы озак вакытлар буе су басулардан интеккән. Хакимият елга каналын торгызуга күп көч һәм акча сарыф иткән, әмма бу проблеманы кискенләштергән генә. Су басулар белән көрәшүне түгел, бәлки дуслашуны артыграк күргән Туренскейп архитектор­лары иң беренче эш итеп бетон ярларны җимерергә тәкъдим ит­кән. Икенче этапта эчке буалар буылган. Өченче этапта парк бул­дырылган. Бүген җансыз канал урынында искиткеч гүзәл «Йөзмә бакчалар» ландшафт комплексы җәйрәп ята. Су басулар проблема­сы да хәл ителгән, кешеләр өчен күпфункцияле мәдәни мәйдан да пәйда булган.
Моңа охшаш чишелешнең Казан өчен актуальлеген бүген табигать көчләре үзләре таләп итә. Быел­гы җәй безнең төбәкне аномаль явым‑төшем күләме белән «сөен­дерде» инде. Кайвакыт Татарстан башкаласы урамнары Венеция ка­налларын хәтерләтте.

Шәһәрдә яңгыр суының ничек җыелуын без барыбыз да бала­чактан ук беләбез. Кәгазь көй­мәләр әлеге процесска иң күр­сәтмә сурәтләр булып торадыр, мөгаен: башта су асфальт тротуарлардан юлларга, аннары, алар буйлап, бөтен пычракны үзенә ияртеп, табигый сулыкларга – елга һәм күлләргә агып төшә. Шундый сулыкларның берсе – Түбән Кабан.
Бүген күлгә 12 урында су агып төшә, һәм шулардан нибары бер­сендә генә чистарту җайланмасы бар. Ни өчен берсендә генәме? Чөнки, су чистартуны шул рәвешле башкарганда, без икенче күңел­сезлеккә юлыгабыз – төзеклән­дерелгән яр буе урынына койма белән киртәләп алынган зур сани­тар зона барлыкка килә. Су агып төшкән бөтен җиргә дә чистарту системалары куйганда, шәһәр халкына яр буена төшәрлек урын бөтенләй калмас иде.
Үзенең асылы белән Туренскейп компаниясе проекты Кабан ярла­рын яңарту гына түгел, күпкә ко­лачлырак ул. Бу Казанның гына тү­гел, бөтен илнең коммуналь өлкә сәясәтендә чын үзгәреш! Үзегез уйлап карагыз: шәһәргә яңгыр суын җыю, чистарту һәм кабат файдалануның бөтенләй яңа ысу­лы тәкьдим ителә. Аның ниге­зендә шәһәрдәге табигый про­цессларның өстенлеге принцибы ята. Әлеге технологияне доктор Ю «Яшел губка» дип атый. Бү­ген ул Европада һәм Америкада зур уңыш белән кулланыла.
– Яңа проект безгә юллардан җыела торган яңгыр суларының күләмен киметү юлыннан барырга тәкъдим итте, – дип сөйли проектны әзерләү стадиясенең архитекторы Анна Новикова. – Киләчәктә су бөтен шәһәр буйлап (ишегалларында да) урнашкан яңгыр бакчаларының ландшафт комплексларына юнәлтеләчәк, дип фаразлана. Шунда ук био­логик чистартылачак. Без бу мәсьәләне өйрәндек: мондый үсемлекләр комплексы суны пычранудан ике дәрәҗәгә яхшы­рак чистартырга сәләтле – бу бик яхшы күрсәткеч.
Анна әйтүенчә, иң югары чистарту сәләтенә безнең җирлек өчен традицион булган җикәнбаш, камыш, куга, май чәчәге һ.б. ия. Аларның кайберләре хәтта нефтьле кушылмаларны да эшкәртергә сәләтле! Ландшафт дизайнерла­рының бурычы – бу вакытта эсте­тиканы да хәтердән чыгармыйча, үсемлекләрнең әлеге үзлекләрен файдалану.

Түбән Кабан күле ярының Мар­сель Сәлимҗанов һәм Артем Ай­динов урамнары киселешеннән ерак булмаган өлешендә беренче комплекс төзелә инде. Биредә кат­лаулы гидротехника корылмасы – унике биоплатодан торган яңгыр бакчалары каскады салыначак, ә тыгыз асфальтны беренче тап­кыр су үткәрә торган өслек белән алыштырачаклар.
– Бу безнең тест полигоны, – дип аңлата Анна Новикова. – Үсем­лекләр утыртачакбыз, кирәк булса, аларны алыштырачакбыз – бер сүз белән әйткәндә, аларның нинди комбинациядә яхшырак эшләвен өйрәнәчәкбез. Әлеге сынау ком­плексы яңгыр суын чистартуның локаль ландшафт системасын Казанда һәм республикада ничек яхшырак кулланып буласын аңлар­га ярдәм итәчәк. Процесс тиз тү­гел – киңәш-тәкъдимнәрне бары берничә елдан соң гына тулысынча формалаштырып булачак.
БЕЛЕШМӘ:
Кабан – республикадагы иң зур күлләр системасы. Бу – Татарстан башкаласының экологик каркасы һәм аның һичшиксез табигый өстенлеге. Гомуми мәйданы 186 гектар тәшкил итә. Система өч күлдән – Югары Кабан, Урта Кабан һәм Түбән Кабаннан гыйбарәт. Беренчесе – иң кечкенә, озынлыгы бер километр гына, икенчесе – иң зурысы, өч километрдан артыгракка сузылган, өченчесе исә иң төзеге. Түбән Кабанның яр буйлары шәһәрнең үзәк урамнарына тоташа, аның тарихи өлешенә чыга
«ЯШЕЛ ГУБКА» ТАНТАНАСЫ
– Россиядә хәзер моннан бер­ничә ел элек Кытайда барган ваз­гыять күзәтелә, димәк, ул шулай ук аяныч тәмамланырга мөм­кин, – дип борчыла Туренскейп президенты ярдәмчесе Стэнли Лунг archspeech интернет-басма­сына биргән интервьюсында. – Соңгы 30 ел дәвамында барган урбанлашу процессы нәтиҗәсен­дә хәзер кытайларның 70 про­центы шәһәрләрдә яши, бөтен табигать системасы җимерелде, һәм пычрату процесслары тагын да тизрәк бара башлады. Кайчандыр безнең илебез яшел иде, бүген исә бөтен урман массивла­ры юк ителгән. Мондый шартлар­да безнең барыбызга да ничек исән калырга соң? Мәскәүдән аермалы буларак, Казанда, күлле районнарда гына булса да, әлегә шәһәр инфраструктурасын тие­шенчә кору мөмкинлеге бар.

Шулай итеп, якындагы елларда Кабан күлләре системасы ничек үзгәрәчәк? Беренче үзгәрешләр Түбән күлгә кагыла. Барлыгы 186 гектарның 25есе тәртипкә китереләчәк. ТР Президентының Җәмәгать урыннарын үстерү про­граммасы кысаларында инде быел җәй азагында ук Сәлимҗа­нов урамы ягындагы гадәттә ке­шесез яр буенда – Камал театрын­нан алып «Планета Фитнес» спорт комплексына кадәр – төзекләнде­релгән кишәрлек пәйда булачак. Субайларга урнаштырылган аскы юл буйлап су кырыена ук төшеп булачак.
Велосипедта йөрергә яра­тучылар, мөгаен, киләсе елдан күл периметры буенча салынган махсус юлдан элдертә алачак. Тоташ променадның озынлыгы биш километр тәшкил итәчәк. Аның иң катлаулы урыннарын­нан берсе – яңа җәяүлеләр-вело­сипедчылар күпере – Назарбаев урамындагы транспорт күперенә параллель төзеләчәк, исәпләүләр аны киңәйтүнең максатка яраклы булмавын күрсәткән.
Күлнең бөтен ярлары буена яктырту системасы һәм кече ар­хитектура формалары урнаштырылачак, җәмәгать туклануы павильоннары, көймә, катамаран һәм байдаркаларны прокатка алу пункты һәм бәдрәф булдыры­лачак. Киләчәктә кафелар челтәре эшләячәк.
Бер ярдан икенчесенә кадәр су таксиенда барып җитеп була­чак – бөтен күл буена пирслар системасы салыначак. Сүз уңаеннан, бу ял итеп йөрүче туристлар өчен генә түгел, гел ашыгучы шәһәр халкы өчен дә уңайлы булачак.
Шулай да күлнең иң кызыклы (һәм иң технологик!) элемен­тын «Яшел губка» технологияле су буалары каскады системасы тәшкил итәчәк. Үсемлекләрне инфильтрлаштыру системасы ярдәмендә ул күлдәге суны чистартачак. Чиста Кабан – шәһәр халкының күптәнге хыялы, ул озак вакытлар буе ирешә алмаслык саналды. Алар өчен бу технология яр буенда төзел­гән гаять зур су кристаллы фор­масындагы махсус павильонда бөтен нечкәлекләре белән аңла­тылачак.
– Без Кабан күлләре буендагы табигый шартларда су бакчалары утыртырга җыенабыз, – ди Анна Новикова. – Безнең җирлеккә хас үсемлекләрне, шулай ук деко­ратив элементлар кулланачакбыз. Бүген ландшафт дизайнында тренд табигыйлеккә йөз тота, һәм без дә шуңа иярәбез!
Проектның тагын бер трен­ды – тотрыклы үсеш принцибы, ул күпьеллык, талымсыз үсем­лекләрне файдалануны күздә тота. Бу киләчәктә бакчаны карап тоту чыгымнарын киметәчәк.
– Без әле матур кышкы пейзаж ту­рында да хыялланабыз, – дип сөйли Анна. – Үсемлекләрнең бер өлеше туры басып торучы булачак. Җикән­баш, камыш, кайбер кыяклылар карда искиткеч күренәчәк. Яр бу­енда салкын кыш көннәрендә йөрү дә күңелгә рәхәтлек бирәчәк. Язын кипкән үсемлекләр җыеп алыначак.
Шулай да казанлыларга шак­тый сабыр итәргә туры киләчәк әле: бакча үстерү – бер генә еллык эш түгел. Әмма барысы да ният­ләгәнчә барып чыкса, шәһәр су­дагы искиткеч ботаника бакчалы булачак. Проектның метафоралы «Сыгылмалы тасмасы» өч күлдән торган бердәм ландшафт система­сын шәһәрнең мәдәни һәм тарихи мирасы белән бәйләячәк. Ул мега­полис халкына кайчандыр юкка чыгарылган табигать оазисын кире кайтарачак.
«Казанда тагын 50 елдан соң нәр­сәләр буласын күзаллавы җиңел. Бу тормыш өчен уңайлы шәһәр бу­лачак. Теләгән һәркем аның буенча велосипедта йөреп, күлдә көймәдә йөзеп, җәй эссесендә челләдән ко­тыла алачак...» – дигән иде Стэнли Лунг интервьюларының берсендә. Моңа беренче адым ясалган инде.