Кояш нуры сүнгәндә нишләргә

Көн саен якыннарыңны, кояшны, яшәгән җиреңне күрү бәхетме? Бәхет, тик без бу турыда уйламыйбыз. Кем әйтмешли, көндәлек мәшәкатьләр баштан ашкан. Ә бит кайберәүләр өчен менә шушы гадәти күренешләр дә – чынга ашмаслык хыял...
Сукыр калганыңны белгәч, гаҗиз­лектән, яшәргә теләмичә, тәрәзәдән сикерәм дигәндә, үзеңне кулга алыр­га нәрсә этәрә? Кара болыт каплаган дөньяда яшәү ничек була?
 ХАЛЫК ЗУР КӨЧ КУЙДЫ...
Татарстанда сукырлар белән эшләүче бердәнбер оешма – «Ярдәм» милли ислам хәйрия фонды бар. Алар күрү бәхетеннән мәхрүм булган кешеләргә мат­ди һәм рухи яктан ярдәм итәләр. «Ярдәм» фондының башлангы­чы 2000 нче елларга барып то­таша. Ул вакытта бүгенге кебек хәйрия фондлары, хәйрия чара­лары юк дәрәҗәсендә. Казанның Левченко бистәсендә урнашкан «Ярдәм» мәчете иң беренчеләрдән булып авыруларга, фәкыйрьләргә булыша башлый.
– Хәтерлим, мөселман балала­рына җәйге лагерь оештырган идек, – ди «Ярдәм» фондының укыту-тернәкләндерү үзәге ди­ректоры Мәликә ханым Гыйльмет­динова. – Урамнан узып баручы бер әни: «И, сау балаларга теләсә кая барырга була, менә безнекеләр генә өйдә ята», – диде. «Соң, сез дә балагызны алып килегез», – дидем. Баксаң, бу апаның баласы чукрак икән, тагын башка чирләре дә бар. Ә безнең ишетмәүчеләр белән эшләү тәҗрибәсе юк, сурдотәр­җемәче эзләп киттем...»
Тиз арада Мәликә ханым «чук­раклар телен» өйрәнә. Ни өчен дигәндә, Казанда, дин сабакларын аңлатырлык сурдотәрҗемәче бул­мый. Ишетмәүче балалар белән эш шулай башлана. Ул да түгел, начар күрә торган яки бөтенләй күрмәүче кешеләр дә мәчеткә килә башлый. «Безне дә гарәпчә укыр­га өйрәтмәссезме?» – диләр. Бак­саң, Луи Брайль системасы буенча Татарстанда беркайда да Коръән укырга өйрәтмиләр икән. Мәликә ханым монысына да алына. Хәтта күрмәүчеләр белән эшләү методи– касы яза, аны соңрак китап итеп бастыралар.
2003 елда «Ярдәм» мәчете кыса­ларында хәйрия фонды оеша. Юк, ул әле рәсми рәвештә теркәлми. Ә димәк, дәүләт программалары кысаларында оештырыла торган грантларда да катнаша алмый. Фонд оешуның әлеге этабында аны башлап йөрүчеләр ярдәм кирәк булган кешеләрнең исем­леген теркәү, шуларга ярдәм итү­челәрне эзләү кебек бурычлар белән генә чикләнә.

«Ярдәм» мәчете башлаган со­циаль эшләр турындагы хәбәр тиз таралды, – ди Мәликә ха­ным. – Күрмәүчеләрдән соң, га­рипләр арбасында йөрүчеләр мөрәҗәгать итте. Төрле гозер белән киләләр: кемнеңдер ис­лам нигезләрен өйрәнәсе килә, кайсынадыр ортопедия матрасы, башка шуның ише нәрсәләр кирәк. Ә бит Левченко бистәсендәге мә­чет кечкенә генә. Барлык теләгән кешегә дә дин сабаклары укыту да хәлебездән килерлек түгел иде. «Эх, шәһәр үзәгендә зур мә­чет төзеп, шунда авыруларга ярдәм итү үзәге булдырсаң иде!» – дип еш хыялландык. Күрәсең, Аллаһның «Амин!» дигән чагы­на туры килгәнбездер. 2013 елда Мәскәү районының Серов ура­мында бик зур бина – «Ярдәм» мәчете сафка басты. Аны төзүдә республика җитәкчелеге дә, гади халык та зур көч куйды.
10 МИЛЛИОН – УЛ АЗМЫ, КҮПМЕ?
Бүген «Ярдәм» мәчете гыйбадәт урыны гына түгел, ә үзенә күрә бер социаль үзәк тә. Күрмәүче, ишетмәүче, аягында йөри алмау­чы авыру кешеләр (мөселман­нар, димим, чөнки бирегә башка дин вәкилләре дә килә), чиратлап килеп, бер ай яшәп китәләр. Нәкъ шифаханәне хәтерләтә ул. Аерма шунда гына – биредә тән белән бергә җанны да дәвалыйлар.

Инде изгелек, миһербанлык тө­шенчәләреннән конкрет саннарга килик. Әйткәнемчә, ел әйләнәсе үзәктән кеше өзелми. Ә димәк, аларны дүрт‑биш тапкыр аша­тырга, аерым белгечләргә хезмәт хакы түләргә, төрле экскурсияләр оештырырга акча кирәк. «Ярдәм» фонды унбиш ел эчендә бары хәй­риячеләр акчасына гына яшәгән. Дөрес, фонд үзе дә азмы‑күпме эшләргә тырыша. Мисал өчен «Ярдәм» мәчете бинасы белән янәшә никах залы хезмәт күрсәтә, биредә ашау-эчү, кәләш күлмәклә­ре сату – барысы да каралган. Та­гын аерым типографияләре бар. Моннан шулай ук «акмаса да тама» дигәндәй. Ел әйләнәсе авыруларны укыту, яшәтү, дәвалау өчен якынча 3 миллион сум акча кирәк икән. Көндәлек кирәк-яракларны кап­лау турында сүз бара. Аннан тыш, компьютер, башка кирәк-яраклар­дан торган техник базаны яңар­тып торырга кирәк бит. Ниһаять, дип әйтергә кирәктер, «Ярдәм» милли ислам хәйрия фонды җи­ңел сулап куйган: Россия Прези­дентының граждан җәмгыятен үстерүгә юнәлтелгән грантына ия булганнар. Суммасы – 10 мил­лион сум. Татарстаннан тәкъдим ителгән 58 проект арасында җиңеп чыкканнар.
– Мондый зур күләмле грант­ка беренче тапкыр ия булдык, – диде Мәликә ханым. – Дөре­сен әйтим, Президент грантын алу бер дә җиңел түгел. Берничә ел рәттән гариза биреп карадык. План-проектларыбызны тәф­силләп язып, бик күп документ тупладык. Аллага шөкер, теләкләр кабул булды. Инде ниятләрне тор­мышка ашырырга кирәк.
«Йөрәк белән күрәбез һәм ишетәбез» дип аталган грант проекты бер елга каралган. Аның кысаларында 2019 елның сентяб­ренә кадәр 5 төркем туплап, 225 ке­шегә белем бирү һәм тернәкләнде­рү курсларын оештыру күздә тоты­ла. Проектның максаты – күрмәүче һәм начар күрүче кешеләрнең тор­мыш сыйфатын яхшырту, аларны психологик һәм медицина ярдәме белән тәэмин итү. Авыруларны җәмгыятькә җайлашырга, кешеләр белән аралашырга өйрәтү. Ә мо­ның өчен аерым белгечләргә (та­биб, юрист, психолог һ.б) мөрәҗә­гать итәргә кирәк.

10 миллион сум грант – күп­ме, азмы? Бер карасаң, шактый зур акча кебек. Тик, халык әйтмеш­ли, ашаган белми, тураган белә. Алда әйтелгәнчә, беренчедән, 225 кешегә тернәкләндерү курс­лары оештырылачак. Икенчедән, дистә ел эчендә үзәкнең техник базасы нык искергән, грант акча­сына шуны яңартырга уйлыйлар. Өченчедән, Казан шәһәренә бан­нерлар урнаштырырга ниятлиләр. Бу җәмгыятьнең үзаңын үзгәртү өчен кирәк. Кызганыч, күпләр әйләнә-тирәбездә ярдәмгә мох­таҗ кешеләр барлыгын күрми дә, белми дә. Үзәктәге берничә ке­шедән мондыйрак сүзләр ишет­тем: «Кибеткә кергәч, без еш кына теге яки бу әйберне алып бирүләрен сорыйбыз. Ә кешеләр дорфа гына: «Болай да ашыгам» яки: «Булдыра алмагач, кибеткә йөрмә», – дип кистереп салалар. Бар, әлбәттә, юл чыгарга булыш­кан, кибеттә ярдәм кулы сузган миһербанлы бәндәләр дә. Ләкин алар күп түгел...»




«КАМЫР РИЗЫКЛАРЫ ПЕШЕРӘМ»
Грант акчасына тернәкләндерү узачак беренче төркем «Ярдәм» мәчетенә 1 июльдән килгән. Бар­лыгы 45 кеше. География киң: Са­мара, Иркутск, Ставрополь, Уль­яновск, Киров, Оренбург, Омск өлкәләре, Пермь, Краснодар край­лары, Татарстан, Башкортостан, Мари Эл, Удмуртия, Дагыстан, Чечня республикалары. Сен­тябрьдә икенче төркем киләчәк. Төп шарт – грант кысаларында бер тапкыр килгән кеше инде икенче юлы тәкъдим ителергә тиеш түгел. Гади итеп әйткәндә, әлегә кадәр начар яки бөтенләй күрмәүчеләр бирегә елга ике тап­кыр килгән. Хәзер алай тиеш бул­маячак.
– 2019 елның сентябреннән соң гына килә алачаксыз, дип аң­латтылар безгә, – диде Ульяновск өлкәсенең Иске Кулатка районын­нан килгән Рәхилә апа Мәүлето­ва. – Мин инде монда 2014 елдан бирле йөрим. Казанга барасы бар, дип, көннәрне санап торам. Бик рәхәт биредә, әйтеп бетерә алмыйм. Луи Брайль системасы буенча Коръән укырга да өйрән­дем. Һәр көн җыелышып төрле җирләргә барабыз, үзем кебек күрмәүчеләр белән аралашам...
Рәхилә апага 65 яшь. Кырык ел аш‑су остасы булып эшләгән. Тормыш иптәше белән ике ул үс­тергән. Ун ел элек гомер иткән ире йөрәк өянәгеннән үлеп киткән. Санаулы көннәрдән соң, тол хатын сукырайган.
– Минем күздә глаукома иде, – ди Рәхилә апа. – Иремне югалткач, бик күп еладым. Күрәсең, күзлә­ремә шул ярамады. Караңгы­лык дөньясына ияләнә алмыйча бик озак газапландым. Ниләр ки­чергәнемне үзем генә беләм. Кеше белән аралашудан туктадым. Бала­ларга йөк булудан тагын да кыен­сындым. Тик нишләмәк кирәк... Көн саен таң ата, димәк, яшәргә кирәк. Акрынлап өй буенча тоты­нып йөри башладым. Чәй куярга өйрәндем, аннан җиңелчә ри­зыклар пешереп карадым. Бүген инде бар ризыкны әзерлим: ка­мыр да куям, пилмән дә бөгәм, токмач та кисәм.

Рәхилә апа боларны елмаеп, зар­ланмыйча сөйли. Мин исә аның бу халәтенә сокланып, керфек тә какмый тыңлап торам: «Гомер буе пешекче булып эшләгәч, кул­лар бар эшне дә хәтерли, – ди Рә­хилә апа. – Аңа күз кирәкми икән... «Ярдәм» мәчетенә килгәч, намаз укырга өйрәндем, Коръән сүрәлә­рен яттан беләм. Һәм бу миңа җи­ңеллек бирә. Авырлыкларны сы­нау итеп кабул итәм. Бу тормышта һәркемнең капчыгы тулы, балам».
Рәхилә апа бик фәлсәфи фикер йөртә. Караңгы дөньяда яшәүнең үз уңай якларын тапкан. (Куркы­ныч яңгырый, әйеме?!) «Югыйсә дингә килмәгән булыр идем. Шө­кер итәргә өйрәндем», – ди. Рәхилә апа өендә тавыклар да асрый икән. Иртән чыгып кош-кортларга азык бирә, көндез күкәй җыя. Үзәктә дә тик утырмый – сәйләннән төрле бизәкләр ясый, гимнастика белән шөгыльләнә. Күзсез калып, үзенә урын тапмаган кешеләр белән сөйләшә, аларга рухи яктан бу­лыша.
«СИКЕРӘМ, ДИП, ТӘРӘЗӘНЕ АЧТЫМ ДА...»
Үзәктә тагын берәү – Чечняның Грозный шәһәреннән килгән Ша­һит Бириев белән дә сөйләшеп утырдык. Шаһит абый 50 яшендә сукыр калган. Бүген аңа 61 яшь. Шул дәвер эчендә яңадан яшәргә өйрәнгән.
– Күзнең басымы югары булган икән, мин белмәдем дә, – диде ул. – Дөресен генә әйткәндә, сау вакытта сәламәтлегемне дә, гаиләмне дә кайгыртмадым. Ни­чек яшисем, кая барасым килсә, шулай эшләдем. Хәзер үкенәм. Тормышны яңадан башлап булса, күп нәрсәләрне үзгәртер идем. Эгоист булганмын, дип, үземне әрлим.
Шаһит абыйга Чечняда дәүләт программасы нигезендә бер бүлмәле фатир биргәннәр. Ул бүген шунда ялгызы яши. Дөрес, хатыны, кызы килеп йөри. Ашарга әзерли, керен юа, дигәндәй.

– Сукыр калгач, бик күп уйлан­дым, – ди әңгәмәдәшем. – Исән вакытта гаилә дип яшәмәдем. Сукырайгач исә: «Ә ни өчен алар минем белән хәзер җәфаланыр­га тиеш?» – дип уйладым. Өйдә кеше булмаганда, тәрәзәдән си­керергә карар кылдым. Бишенче катта яши идек. Шулвакыт искә төште: беренче катта ишекнең өсте күтәртелеп ясалган. Әгәр шунда төшсәм, исән калырга мөмкинмен. Сукыр булу өстенә, гарип тә калсаң, якыннарыма тагын да авыр булачак. Бу яхшы ният булмады, дип, тәрәзәне яп­тым. Һәм өйдән чыгып киттем. Гаиләмә өстәмә бер йөк буласым килмәде.
Шаһит абый күпмедер вакыт ту­ганнарында, әнисе янында яши. Аннан, социаль яклау бүлегенә йөри торгач, торак алу бәхетенә ирешә. Бик аралашучан үзе. Су­кырайгач та, үзе кебек язмышка дучар булган кешеләр белән та­ныша. Берсеннән Казанда «Ярдәм» фонды оештырган үзәк турында ишетеп ала.
– Өченче ел рәттән Ураза аен­да Казанда яшәдем, – ди Шаһит абый. – Беренчедән, сездә һава шартлары ураза тоту өчен уңай­лырак. Икенчедән, сәхәр, ифтарга ризык әзерләнгән була. Мөселман­нар белән бергә ураза тоту күпкә җиңелрәк.
– Грозный шәһәрендә күрмәү­челәргә карата җәмгыять нинди карашта? – дим.
– Бик яхшы, һәрвакыт ярдәм итәргә торалар. Хәер, Казанда да бары уңай мөнәсәбәт кенә тоям. Әмма «Ярдәм» мәчете кебек үзәкләр бездә юк. Шуңа да мон­да килергә гел ашкынып торам. Юл бәяләрен дә үзәк үзе түли, бик уңайлы. Ай буе яшәп, физик яктан да, рухи яктан да сәламәтлә­неп кайтып китәм. Безгә шундый шартлар тудырган җитәкчеләргә бик зур рәхмәт әйтәсем килә.
...Коридор буйлап стенага тоты­нып күрмәүчеләр килә. Алар хәлен аңлар өчен нибары бер минут­ка күзне йомып карау да җитә... Куркыныч бит. Кемдер гомере буе шул караңгылыкта яшәргә мәҗбүр. Әле ярый тормышлары­на аз булса да нур өстәүчеләр бар. Караңгылыкта япа‑ялгыз калсаң, нишләмәк кирәк?!
Президент грантының макса­ты – сукыраеп, күңел төшенкеле­генә бирелгән ир-атлар, хатын-кызларга ярдәм итү. Тәҗрибәдән күренгәнчә, мондый үзәктә алар тормышка тизрәк җайлаша икән. Иртән җыелып, бергә намаз укый­лар, аннан күнегүләр ясарга урам­га – спорт мәйданына чыгалар. Ашап-эчкәннән соң, аерым класс­ларга таралалар. Кемдер – массаж бүлмәсенә, кемдер – компьютер классына. Аннан янә намазга җыелалар, төшке, кичке ашларга... Һәр минутлары бүленгән.
Шуңа аптырадым: «Ярдәм» фон­ды оештырган үзәктә яшәүчеләрнең ник берсе зарланып карасын! Һәркайсы үз фаҗигасен күкләр биргән сынау итеп кабул итә. Ә бит аларның күбесеннән туганнары, якыннары баш тарткан. Тик алар бу хакта берәүгә дә сөйләргә ярат­мый. Якыннарын да гаепләми. Ка­раңгы тормышларын яктыртып, үзләрендә яшәргә көч табалар.
 
 
«Ярдәм» милли ислам хәйрия фондының соңгы 10 ел эчендәге эшчәнлеге – саннарда:
221 миллион сум иганәчелек эшләренә тотылган;
180 миллион сум мәчет һәм башка оешмаларга бирелгән;
мөмкинлеге чикле 14 мең 500 кеше ярдәм алган;
мөмкинлеге чикле кешеләр өчен 6 тернәкләндерү үзәге шефлыкка алынган;
45 күрмәүче Хаҗга җибәрелгән;
Брайль системасы буенча 1 мең китап, 2 мең аудиокитап чыгарылган;
197 мең кешегә ризыклата ярдәм күрсәтелгән;
Рамазан аенда 135 мең кешегә сәхәр, ифтар ашы үткәрелгән;
Корбан бәйрәмендә 62 мең кешегә ит бирелгән;
20 мең кеше укытылган;
4600 кешегә Ислам кануннары өйрәтелгән, 750 кеше Коръәнне ятлаган, 8 хафиз (Коръәнне яттан белүче) әзерләнгән;
1080 бала мөселман лагерьларына йөргән;
150 кеше булачак ата-аналар курсларын тәмамлаган;
авыр тормыш хәлендә калган 3 мең кешегә ярдәм күрсәтелгән;
аз керемле 2 мең гаилә даими рәвештә ярдәм алган һәм ала (кием-салым, азык-төлек);
аз керемле 18 ялгыз анага (балалар саны 4тән 8 гә кадәр) торак бирелгән;
120 наркоман тернәкләндерү узган;
Татарстан төрмәләрендәге 600 тоткынга даими рәвештә азык‑төлек җибәрелә һ.б.