«Мин аларга хәер-догада...»
Өлкәннәребез
25 октября 2019
«Тәрбиягә алынган бала» төшенчәсе безнең өчен ят түгел. Ә менә «тәрбиягә алынган әби, бабай» дигән сүзләр тормышыбызга чагыштырмача яңа килеп керде. Соңгы очракта күз алдына мескен бер карт яки карчык килә. Кеше гаиләсендә яшәгәч, якыннары баш тарткандыр инде, дип тә уйлап куясың. Ләкин һәр очракта да алай түгел, тормыш күпкырлы, катлаулы. Биектауда Сафиннар гаиләсендә яшәүче Низаметдинова Шәмсеруй әбинең дә язмышы гади генә түгел.
«УЛ БЕЗГӘ ЯТ ТҮГЕЛ»
Баштан ук искә төшереп узыйм: «Өлкән кешене тәрбиягә алган гаилә» программасы республикада 2017 елның 1 гыйнварыннан эшли башлады. Аның максаты – үзе турында кайгырта алмаган өлкәннәрнең яшәү дәрәҗәсен яхшырту, ягъни гаиләдә, тәрбиядә яшәтү. Биектау район үзәгендә ялгыз карчыкны тәрбиягә алган бердәнбер гаилә – Сафиннар. Телефоннан сөйләшкәндә:
– Программа чыкмаса да, Шәмсеруй әбине үзебездән калдырмаган булыр идек, ул безнең гаилә әгъзасы кебек, – дигән иде Энҗе Сафина.
Шәмсеруй апа Сафиннар белән Биектау районының Казаклар авылында күрше булып яшәгән. Әби аларның өч балаларын карап үстерешкән. Өч ел элек ир белән хатын, Биектауда йорт салып, Казаклардан күченгәндә, әбине дә үзләре белән алганнар.
Иң кызыгы – «Өлкән кешене тәрбиягә алган гаилә» программасы барлыгын беренче булып әби белеп алган.
– Мин газета-журналлар күп укыйм бит, – диде Шәмсеруй әби. – Караучысыз кешеләрне шулай тәрбиягә алган гаиләләргә акча бирәчәкләр икән, дип укыдым. Туктале, мин әйтәм, яшь барган саен үзем генә барыбер яши алмыйм. Илнур белән Энҗе, үз балаларым шикелле, көн дә керәләр. Күршеләрнең үзләренә бу турыда әйткәнче, башта районның социаль яклау бүлегеннән яңа программа турында белештем. Аннары инде Энҗегә әйттем.
– Каршы килмәделәрме? – дим.
– Нинди каршы килү? Гомер буе мунчага да чакырдылар, камыр ашы пешерсәләр, хәзер күтәреп керделәр. Бер гаилә кебек инде. Биектауда йорт салганнарын белгәч тә, авылдан китәләр, дип борчылмадым. Алар белән яшәячәгемне күңел сизде, ахрысы...
Шәмсеруй әби генә түгел, Сафиннарның уртанчы, бердәнбер уллары Алмаз да берничә тапкыр: «Әби, борчылма, без сине үзебез белән алып китәбез», – дигән. Юраган юш килә, диләрме әле.
Әби телгә оста, хәтере дә яхшы. Сафиннарның баларын ничек багуы турында кызык итеп сөйләде:
– Энҗе, Алмазны тапкач, эшкә иртә чыкты. Мәктәптә пешекче булып эшли иде. Олы кызы Айсылу белән Алмазны миңа калдыра. Айсылу бик тә кибет‑кибет уйнарга яратты. Мин бер тәлинкәләргә ипи турап куям, икенчесенә – конфетлар. Айсылу аларны «сата». Алмаз исә өстәл астындагы тартмада торган сабыннарны ала да, машина юлы ясый. Мин дә шулар янына утырып уйный идем. Кечкенәләре Әдилә генә бик минем кулда үсмәде, абый-апалары зур иде бит инде.
– Бала карашырга үзегезнең әти-әниләрегез юк идеме? – дим Шәмсеруй әбине елмаеп тыңлап утырган Энҗе апага.
– Минем әти‑әнием күрше авылда иде, ә каенанам белән каенатам бүтән урамда яшәде. Аларга да баралар иде. Тик Шәмсеруй әби күршедә яшәгәч, бала карау ешрак аңа эләкте. Ул балаларны үзе дә бик яратты. Айсылу белән Алмаз аңа керергә гел атлыгып торды.
Айсылу исә Шәмсеруй әби турында бик җылы бер истәлеге белән бүлеште. Ул сөйләгәндә минем дә хатирәләр яңарды, чөнки без дә нәкъ шулай үстек.
– Шәмсеруй әбине еш ашка чакыралар иде. Безгә ул аны алдан әйтеп куя. Әбинең кайтканын еракка китмичә көтеп торабыз, чөнки безгә пакетыннан тәм-томнар алып бирәчәк. Ураза айларында, ифтардан кайтканда безнең тәрәзәне шакый. Тиз генә киенәбез дә Шәмсеруй әбигә кереп китәбез. Ул аштан кайткан ризыкларны өстәлгә тезеп куя, чәен кайната. Бергәләп чәй эчәбез. И, Шәмсеруй әби белән бәйле вакыйгалар күп инде ул. Җиләккә, чишмәгә бергә йөрдек. Үз әбием кебек ул...
Гаилә башлыгы Илнур абый, уллары Алмаз белән танышып булмады – эштә иделәр. Әби аларны да мактап телгә алды:
– Рәхмәт яусын, эштән кайткач та, иң беренче булып, минем янга киләләр. Киткәндә саубуллашып чыгып китәләр. Мин аларга гел хәер-догада, – диде.
«ҮГИ ӘНИ БЕЛӘН ЯШӘДЕМ»
Шәмсеруй апа кияүдә булмаган, балалары юк. Гаиләдә биш туган үскәннәр. Кызганыч, аларның берсе дә исән түгел икән. Сеңлесенең кызлары Казанның Каравай бистәсендә яши, әби берничә ел аларга кышын барып яшәп кайткан. Тик хәзер китәсе килми:
– Үлеп китсәм, алып кайтырга да бер мәшәкать бит, – диде.
Әбинең яшьлек елларын да искә алдык. Бөек Ватан сугышы башланганда аңа 16 яшь булган. Окоп казу, урман кисү, колхоз эше – барысында да катнашкан. Авыр елларга туры килсә дә, әби яшьлек чорын яратып, сагынып искә ала.
– Безнең гаиләгә сугыш зур югалтулар алып килмәде, – диде Шәмсеруй апа. – Әтинең яше бар иде, сугышка алмадылар. Ике энем кечкенә иде әле. Дөрес, апам фронтка барды, исән‑иминкайтты. Әти булгач, ачка да тилмермәдек, бар белгәнебез эш булды. Хәер, ул чорда бөтен кеше эшләде. Ирләре сугыштан кайтмаган хатыннар бик интекте, билгеле. Япа‑ялгыз балалар үстерделәр. Мин инде үзем турында әйтмим, ялгызым иске, әти салган йортта гомер иттем. Йорт салыгыз, дип сорап йөрмәдем. Бала‑чагам да булмагач... Ә менә тол калган хатын-кызларны хәзер дә кызганып утырам.
Шәмсеруй апаның әтисе туксан икегә кадәр яшәгән. «Мин әтине дә уздырдым», – ди әби. Туганнары берсе дә аның кебек озын гомерле булмаган. Әнисе шактый иртә – алтмыш алты яшендә дөнья куйган. Аннан соң әле әтисе туган тиешле урта яшьтәге хатынга өйләнгән. Шулай итеп Шәмсеруй әби утыз елдан артык үги әни белән яшәгән. Үги әнисен, тәрбияләп, бакый дөньяга озаткан.
– Үги әнинең балалары юк иде, – ди әби. – Шуңа күрә ул безнең тәрбиядә булды. Тормыш бит, гомер иткәндә төрле хәлләргә каласың. Сүзгә дә киләсең. Бервакыт мин Казандагы апаларга ашка җыенам. Нишләп мине дә алып бармыйсың, ди үги әнием. Бар, сүз әйтәмме әллә, дим. Аны алдан хәбәр итәләр, башың бетеп кайтсын шунда, дип калды. Казанга күрше кызы белән киттек. Юл буе еладым. Автобустан төшкәч, колхоз базарына кереп чыктык. Шунда үги әнигә бишмәт алдым. Күрше кызы, аптырап: «Юл буе үги әниеңә үпкәләп елап бардың, хәзер шуңа бишмәт аласыңмы?» – диде. Ачу саклый белмим мин. Ачу саклап йөрсәң, бер туганың, бер күршең белән дә сөйләшмәскә кирәк.
...Әгәр әйтмәгән булсалар, Энҗе апаны Шәмсеруй әбинең кызы дип уйлар идем. Икесе дә тыныч, сабыр. Сер килешү дигәннәре шушыдыр.
– Безгә аның бер авырлыгы юк, – диде саубуллашканда хуҗабикә. – Шәмсеруй әби үз‑үзен йөртә, биш вакыт намазын калдырмый. Әле газеталар укып, безгә хәбәрләр җиткерә. Бер генә теләк – гел шулай үз акылында булсын, аягында йөрсен. Әби үзе дә гел шулай дип дога кыла.
«УЛ БЕЗГӘ ЯТ ТҮГЕЛ»
Баштан ук искә төшереп узыйм: «Өлкән кешене тәрбиягә алган гаилә» программасы республикада 2017 елның 1 гыйнварыннан эшли башлады. Аның максаты – үзе турында кайгырта алмаган өлкәннәрнең яшәү дәрәҗәсен яхшырту, ягъни гаиләдә, тәрбиядә яшәтү. Биектау район үзәгендә ялгыз карчыкны тәрбиягә алган бердәнбер гаилә – Сафиннар. Телефоннан сөйләшкәндә:
– Программа чыкмаса да, Шәмсеруй әбине үзебездән калдырмаган булыр идек, ул безнең гаилә әгъзасы кебек, – дигән иде Энҗе Сафина.
Шәмсеруй апа Сафиннар белән Биектау районының Казаклар авылында күрше булып яшәгән. Әби аларның өч балаларын карап үстерешкән. Өч ел элек ир белән хатын, Биектауда йорт салып, Казаклардан күченгәндә, әбине дә үзләре белән алганнар.
Иң кызыгы – «Өлкән кешене тәрбиягә алган гаилә» программасы барлыгын беренче булып әби белеп алган.
– Мин газета-журналлар күп укыйм бит, – диде Шәмсеруй әби. – Караучысыз кешеләрне шулай тәрбиягә алган гаиләләргә акча бирәчәкләр икән, дип укыдым. Туктале, мин әйтәм, яшь барган саен үзем генә барыбер яши алмыйм. Илнур белән Энҗе, үз балаларым шикелле, көн дә керәләр. Күршеләрнең үзләренә бу турыда әйткәнче, башта районның социаль яклау бүлегеннән яңа программа турында белештем. Аннары инде Энҗегә әйттем.
– Каршы килмәделәрме? – дим.
– Нинди каршы килү? Гомер буе мунчага да чакырдылар, камыр ашы пешерсәләр, хәзер күтәреп керделәр. Бер гаилә кебек инде. Биектауда йорт салганнарын белгәч тә, авылдан китәләр, дип борчылмадым. Алар белән яшәячәгемне күңел сизде, ахрысы...
Шәмсеруй әби генә түгел, Сафиннарның уртанчы, бердәнбер уллары Алмаз да берничә тапкыр: «Әби, борчылма, без сине үзебез белән алып китәбез», – дигән. Юраган юш килә, диләрме әле.
Әби телгә оста, хәтере дә яхшы. Сафиннарның баларын ничек багуы турында кызык итеп сөйләде:
– Энҗе, Алмазны тапкач, эшкә иртә чыкты. Мәктәптә пешекче булып эшли иде. Олы кызы Айсылу белән Алмазны миңа калдыра. Айсылу бик тә кибет‑кибет уйнарга яратты. Мин бер тәлинкәләргә ипи турап куям, икенчесенә – конфетлар. Айсылу аларны «сата». Алмаз исә өстәл астындагы тартмада торган сабыннарны ала да, машина юлы ясый. Мин дә шулар янына утырып уйный идем. Кечкенәләре Әдилә генә бик минем кулда үсмәде, абый-апалары зур иде бит инде.
– Бала карашырга үзегезнең әти-әниләрегез юк идеме? – дим Шәмсеруй әбине елмаеп тыңлап утырган Энҗе апага.
– Минем әти‑әнием күрше авылда иде, ә каенанам белән каенатам бүтән урамда яшәде. Аларга да баралар иде. Тик Шәмсеруй әби күршедә яшәгәч, бала карау ешрак аңа эләкте. Ул балаларны үзе дә бик яратты. Айсылу белән Алмаз аңа керергә гел атлыгып торды.
Айсылу исә Шәмсеруй әби турында бик җылы бер истәлеге белән бүлеште. Ул сөйләгәндә минем дә хатирәләр яңарды, чөнки без дә нәкъ шулай үстек.
– Шәмсеруй әбине еш ашка чакыралар иде. Безгә ул аны алдан әйтеп куя. Әбинең кайтканын еракка китмичә көтеп торабыз, чөнки безгә пакетыннан тәм-томнар алып бирәчәк. Ураза айларында, ифтардан кайтканда безнең тәрәзәне шакый. Тиз генә киенәбез дә Шәмсеруй әбигә кереп китәбез. Ул аштан кайткан ризыкларны өстәлгә тезеп куя, чәен кайната. Бергәләп чәй эчәбез. И, Шәмсеруй әби белән бәйле вакыйгалар күп инде ул. Җиләккә, чишмәгә бергә йөрдек. Үз әбием кебек ул...
Гаилә башлыгы Илнур абый, уллары Алмаз белән танышып булмады – эштә иделәр. Әби аларны да мактап телгә алды:
– Рәхмәт яусын, эштән кайткач та, иң беренче булып, минем янга киләләр. Киткәндә саубуллашып чыгып китәләр. Мин аларга гел хәер-догада, – диде.
«ҮГИ ӘНИ БЕЛӘН ЯШӘДЕМ»
Шәмсеруй апа кияүдә булмаган, балалары юк. Гаиләдә биш туган үскәннәр. Кызганыч, аларның берсе дә исән түгел икән. Сеңлесенең кызлары Казанның Каравай бистәсендә яши, әби берничә ел аларга кышын барып яшәп кайткан. Тик хәзер китәсе килми:
– Үлеп китсәм, алып кайтырга да бер мәшәкать бит, – диде.
Әбинең яшьлек елларын да искә алдык. Бөек Ватан сугышы башланганда аңа 16 яшь булган. Окоп казу, урман кисү, колхоз эше – барысында да катнашкан. Авыр елларга туры килсә дә, әби яшьлек чорын яратып, сагынып искә ала.
– Безнең гаиләгә сугыш зур югалтулар алып килмәде, – диде Шәмсеруй апа. – Әтинең яше бар иде, сугышка алмадылар. Ике энем кечкенә иде әле. Дөрес, апам фронтка барды, исән‑иминкайтты. Әти булгач, ачка да тилмермәдек, бар белгәнебез эш булды. Хәер, ул чорда бөтен кеше эшләде. Ирләре сугыштан кайтмаган хатыннар бик интекте, билгеле. Япа‑ялгыз балалар үстерделәр. Мин инде үзем турында әйтмим, ялгызым иске, әти салган йортта гомер иттем. Йорт салыгыз, дип сорап йөрмәдем. Бала‑чагам да булмагач... Ә менә тол калган хатын-кызларны хәзер дә кызганып утырам.
Шәмсеруй апаның әтисе туксан икегә кадәр яшәгән. «Мин әтине дә уздырдым», – ди әби. Туганнары берсе дә аның кебек озын гомерле булмаган. Әнисе шактый иртә – алтмыш алты яшендә дөнья куйган. Аннан соң әле әтисе туган тиешле урта яшьтәге хатынга өйләнгән. Шулай итеп Шәмсеруй әби утыз елдан артык үги әни белән яшәгән. Үги әнисен, тәрбияләп, бакый дөньяга озаткан.
– Үги әнинең балалары юк иде, – ди әби. – Шуңа күрә ул безнең тәрбиядә булды. Тормыш бит, гомер иткәндә төрле хәлләргә каласың. Сүзгә дә киләсең. Бервакыт мин Казандагы апаларга ашка җыенам. Нишләп мине дә алып бармыйсың, ди үги әнием. Бар, сүз әйтәмме әллә, дим. Аны алдан хәбәр итәләр, башың бетеп кайтсын шунда, дип калды. Казанга күрше кызы белән киттек. Юл буе еладым. Автобустан төшкәч, колхоз базарына кереп чыктык. Шунда үги әнигә бишмәт алдым. Күрше кызы, аптырап: «Юл буе үги әниеңә үпкәләп елап бардың, хәзер шуңа бишмәт аласыңмы?» – диде. Ачу саклый белмим мин. Ачу саклап йөрсәң, бер туганың, бер күршең белән дә сөйләшмәскә кирәк.
...Әгәр әйтмәгән булсалар, Энҗе апаны Шәмсеруй әбинең кызы дип уйлар идем. Икесе дә тыныч, сабыр. Сер килешү дигәннәре шушыдыр.
– Безгә аның бер авырлыгы юк, – диде саубуллашканда хуҗабикә. – Шәмсеруй әби үз‑үзен йөртә, биш вакыт намазын калдырмый. Әле газеталар укып, безгә хәбәрләр җиткерә. Бер генә теләк – гел шулай үз акылында булсын, аягында йөрсен. Әби үзе дә гел шулай дип дога кыла.
«КАРАУЧЫГА ТАЛӘПЛӘР БАР»
Рафаил Гыйниятуллин, ТР Хезмәт, халыкны эш белән тәэмин итү һәм социаль яклау министрлыгының массакүләм мәгълүмат чаралары белән эшләү бүлеге җитәкчесе:
– 2019 елның 1 октябренә булган мәгълүматлар буенча, 36 муниципаль районда, 37 гаилә өлкән яшьтәге кешеләрне тәрбиягә алган. Бу максатлар өчен республика бюджетыннан ел саен 3,7 млн сум акча бүленә. 2021 елга өлкәннәрне тәрбиягә алучы гаиләләр санын кырыкка җиткерергә планлаштырыла.
Гаиләгә өлкән кешене тәрбиягә алган гражданнарга ай саен 4–8 мең сум күләмендә түләү каралган. Бу сумма өлкән яшьтәге кешенең инвалид булу-булмавына бәйле. Шулай ук тәрбиягә алынган әбинең яки бабайның пенсиясенең дә бер өлеше караучысына күчеп бара. Ә менә өлкән кешенең мөлкәте караучыга күчми, үзе теләсә генә бүләк итеп калдыра ала.
Караучыга куелган аерым таләпләр бар. Мәсәлән, ул өлкән кешенең туганы булмаска һәм яше 60 тан узмаска тиеш. Кандидатның һәм аның гаилә әгъзаларының хөкем ителмәве, билгеле бер чирләр белән авырмавы да зарур.
Добавить комментарий