Мишә – балыклы як
Балыклы урын.Кайда балык кармакка үзе каба
«Мишә – әле балык тоту тәмен яңа татый башлаган спиннингчылар, калкавычлы балыкчылар һәм төптән тотучылар өчен чын җәннәт ул», – дип укыйм TatFish форумында. Димәк, Мишә тирәләренә сәяхәт – елга буе матурлыкларын манзара кылып, бер үк вакытта безнең, дөресен генә әйткәндә, әле кармак салырга өйрәнеп кенә килгән компаниябезгә уңыш никадәр еш елмайганын сынап карау өчен менә дигән мөмкинлек тә икән.
Данил Шибанов: – Карадуледән алып Атабайга кадәр участок – палаткалы һәм гаиләле ял өчен иң яхшысы. Анда күбесенчә көймә белән кереп балык тоталар. Монда – Мишә, Чулман һәм Идел елгалары кушылган җирләрнең матур манзаралары һәм елганың сай сулы, ком төпле урыннары.
– Мишәнең иң популяр урыны Питрәч бусагасыннан алып Карадуле авылына (Татарстанның Лаеш районы – ред. иск.) кадәр, – дип аңлата спортчы-балыкчы Данил Шибанов. – Шәһәрдән машина белән 20 минутлык юл. Сазан, карп, корбан, чабак, густера, алабуга, чуртан, сыла, сула, опты, кушбаш – һәммәсе дә эләгә биредә...
ГИБРИД ДИП ЮЛӘРЛӘНҮ
Һәм менә ике универсаль кармак, спиннинг белән коралланып, берәр кап суалчан һәм чебен корты эләктереп, өмет тулы күзләр белән Мишә тарафына юл тотабыз. «Уңай һава торышы һәм көн вакытын файдалана белү дә бик мөһим», – дип укыйм, юлда барганда, соңарып булса да, Сергей Аксаковның «Записки об уженьи рыбы» әсәреннән файдалы юлларны. Сүз уңаеннан, ул Мишә турында: «Россиянең иң балыклы елгасы түгел микән әле», – дип язып калдырган. Төш вакыты җитеп килә, машина тәрәзәсенә әле яңгыр тамчылары чиертә, әле балкып чыккан кояш кыздырып ала, өстәвенә, җиле дә көчәючән.
– Ә бәлки нәкъ елга тамагына барыргадыр? – дип, көтмәгәндә әйтеп сала дустым Ксения. Һәм без, бер капчык балык тотып кайтуыбызны теләп калганнарның киңәш-нәсихәтләрен бөтенләй бозып, Рождествено авылына юнәләбез.
Рождественога кадәр шактый әйбәт кенә асфальттан егерме минут эчендә килеп җиттек. Яңгырдан соң гөмбәдәй үсеп чыккан кебек тоелган коттеджлар арасында бераз адашып йөргәч, ниһаять, өмет яктысын шәйлибез. Мул сулы киң елга күрү хыялын, ниһаять, чынга ашырырга мөмкинлек биргән Мишә манзарасын тамаша кылыр чак җитә!
Тик суга якын килеп булмый: зур булмаган текә яр буйлап шактый киң камышлык сузылып киткән. Бездән уң яктарак булган пирста бер төркем кармаклы халык мәш килә. Аларга комачаулыйсы килми, күрше Дятлово авылына китәбез. Безнең чиксез бәхеткә күрә, монда суга якын килеп була икән. Җим кидерү эше белән изаланып алгач, без, ниһаять, кармакларны суга салабыз да, калкавычның тартылып, биеп куйганын зарыгып күзәтергә керешәбез.
Егерме метр читтәрәк утырган, бу эштә инде бер пот тоз ашаган балыкчылар безнең тарафка бераз кызгану хисе белән күз салгалый. Рәхәтләнеп көләрләр яки безнең ыгы-зыгыга ачулары килеп, сүгеп ташларлар иде, балыкчылык әдәбе һәм потенциаль табышны өркетүдән куркулары тыеп тора, күрәсең.
– Ә сез нәрсә дә булса тоттыгызмы инде? – дип, безгә якынрак утырганыннан сорарга батырчылык итәм.
– Әйе, әнә шунда, читлек кәрзиндә, – дип, кулы белән ымлый әңгәмәдәшем Сергей.
Читлектә, чыннан да, балык бар. Тик нинди?
– Гибрид ул, – дип аңлата Сергей әйтергә өлгермәгән соравыма җавап итеп. – Монда әйләнә буенча йөри. Ә әнә иптәшемдә – корбан малайлары. Кармаклар бер үк, әмма ике арада – биш метр. Тирәнлеге башка – балыгы да бүтән.
Июль аенда Мишәдә беренче тапкыр балык тотуы икән. Су биеклеге нормальләшкәннән соң, биредә эшләрнең ничек торуы белән кызыксынган ул.
– Балык Чулманнан Мишәгә фасылына карап килә. Хан балык, бәртәс, чуртан, сыла, шыртлака яз һәм көз айларында йөзеп керә, монда туклана. Якынча май айларында уылдык чәчәләр, бу вакытта балык тоту тыела. Уылдык өлгерсен өчен, ул камышларга берегеп калырга тиеш. Быел биредә су булмады, шуңа күрә балык уылдыкны тирәнлектә чәчте. Ә анда күпме маймыч исән каласын Алла белә. Миңа калса, якындагы биш елда болар барысы да балык санында үзен сиздерәчәк әле, – дип аңлатты Сергей. – Елгаларга, әлбәттә, маймыч җибәрәләр, әйтик, әнә шул ук гибридларны. Әмма ул – күл балыгы, селекция белән чыгарылган, табигый балык белән чагыштырырлык та түгел.
Мишәдә балык тоту өчен иң шәбе – июнь ае. Июль аенда – тынлык. Су җылына, анда кислород кими, балык тынып кала. Ә августта бу тирәләргә ерткычлар – сазан, җәен килә. Тик алар өчен кармаклары да башка кирәк.
БАЛЫК! БАЛЫК!
Монда шул гибридны да, хәер, башка балыкны да тоту өчен тәҗрибәбез җитмәвен, кармакларыбыз да туры килмәгәнлеген аңлап, Мишәнең башка урынында, Сокуры янында бәхетебезне сынап карарга булдык. Мишә биредә аучыдан качкан куян кебек, әле бер, әле икенче тарафка борылып ага. Бу тирәдә елга киң түгел, тигез һәм уңайлы, барысы да безне генә көткән, диярсең. Хәтта комлы түбәнлектә бер кочак кармакларын җәеп салган күршеләр дә яхшы каршы алып, безгә ягымлы гына баш селки.
Ксения ялтыравык алдавычлы спиннингка тотына һәм, Ютубта бу нәрсәнең ничек эшләгәне турында дистәләгән видео караган тәҗрибәле кеше кыяфәте белән, аны суга ыргыта башлый.
Данил Шибанов: – Питрәч бусагасына кадәрге югары агымда Мишә тирән түгел, монда зур булмаган сайлыклар һәм шактый тирән чоңгыллар бихисап. Питрәч бусагасыннан югарыга таба участок – кушбаш оясы. Мишә елгасының югары агымында Кызыл китапка кертелгән бурыш балыгы да очрый.
– Чиртми! Чиртми, дим мин сиңа! – каршы ярда бер балыкчы тынгысыз иптәшен бер кармактан икенчесенә йөгереп йөрүдән туктатырга тырыша, янәсе, тирә‑якның матурлыгын карый-карый, чәен‑мәен йоткалап утырыр вакыт.
Кармакны булдыра алганча ераккарак салам. Дулкыннарның калкавычны бәллүләп селкетүен күзәткәндә, уйлар диңгезенә чумам: бу балык тотуның матурлыгы ауда да, елга төпкелендә яшәүче үзсүзле җанварларны хәйлә һәм стратегия ярдәмендә җиңүдә дә түгелдер, мөгаен. Аның бөтен асылы шунда: уйлар өермәсеннән котылып, бар игътибарны су өслегенә юнәлтәсең, аның сизелер-сизелмәс хәрәкәтен күреп алырлык сәләткә ирешкәнсең икән, сине табигать үзенә шулкадәр якын китерә ки, шушы җанлы, шаулап-гөрләп, сызгырып, кыштырдап, селкенеп торган дөньяны бөтен гүзәллеге һәм төрлелеге белән күрә, тоемлый башлыйсың. Моның минем һәм, гомумән, кешелек өчен нәрсә дигән сүз икәнен уйлап бетерергә өлгермәдем...
– Балык! Балык! – дип сөрән салды юлдаш кызларым. Спиннингка шундый җитез, тешле һәм усал чуртан малае эләккән. Куркып, күршеләргә күтәреп барабыз. Алар нәни ерткычны кармактан ычкындыра һәм җибәрергә киңәш итә. 32 сантиметрдан кыскарак чуртанны тотарга рөхсәт ителми, безнеке шуннан һич тә күбрәк түгел…
Аксаков киңәшләрен тотып («Төрле зурлыктагы һәм төрле тирәнлектәге кармакларга һәм үзегездә булган барлык алдавычларга тотып карамыйча, бу урыннан беркайчан да китмәскә»), без спиннингны чират белән салып карыйбыз, тик бәхетсезлеккәме, әллә инде бәхеткәме, бүген сезгә шул җитә, дип карар кыла Мишә.
– Бәлки, балык тоту минем өчен түгелдер, – дип куя Ксения, трассага чыкканда. Мин тагын смартфонымда Аксаковның балык тоту турындагы кулланмасын ачам. «Балык һич аңлап булмас дәрәҗәдә үзсүзле һәм сайланучан була, һәрхәлдә, безгә белемсезлегебез аркасында шулайрак тоела. Минем белән шундый хәлләр ничә тапкыр булгандыр: башкалардан начаррак көйләнгән, тиешле урында ятмаган кармактагы шул бер саплап салган суалчан яки кысла кисәгенә бертуктаусыз яхшы балык эләгеп тора иде...».
Яхшы тезис бу, өйрәнчекләр өчен. Һәм аны, Мишәдә булмый, тагын кайда тикшерәсең инде?
Мишә – Чулман елгасының уң кушылдыгы, Куйбышев сусаклагычының Чулман култыгына кушыла. Озынлыгы – 204 км. Чыгышы – Кукмара районы Шепшенәр авылыннан төньякка ике чакрым ераклыкта. Киңлеге – 30 метрдан 3–4 км га кадәр. Кукмара, Саба, Теләче, Питрәч, Лаеш районнары территориясе буйлап ага.
Данил Шибанов: – Карадуледән алып Атабайга кадәр участок – палаткалы һәм гаиләле ял өчен иң яхшысы. Анда күбесенчә көймә белән кереп балык тоталар. Монда – Мишә, Чулман һәм Идел елгалары кушылган җирләрнең матур манзаралары һәм елганың сай сулы, ком төпле урыннары.
– Мишәнең иң популяр урыны Питрәч бусагасыннан алып Карадуле авылына (Татарстанның Лаеш районы – ред. иск.) кадәр, – дип аңлата спортчы-балыкчы Данил Шибанов. – Шәһәрдән машина белән 20 минутлык юл. Сазан, карп, корбан, чабак, густера, алабуга, чуртан, сыла, сула, опты, кушбаш – һәммәсе дә эләгә биредә...
ГИБРИД ДИП ЮЛӘРЛӘНҮ
Һәм менә ике универсаль кармак, спиннинг белән коралланып, берәр кап суалчан һәм чебен корты эләктереп, өмет тулы күзләр белән Мишә тарафына юл тотабыз. «Уңай һава торышы һәм көн вакытын файдалана белү дә бик мөһим», – дип укыйм, юлда барганда, соңарып булса да, Сергей Аксаковның «Записки об уженьи рыбы» әсәреннән файдалы юлларны. Сүз уңаеннан, ул Мишә турында: «Россиянең иң балыклы елгасы түгел микән әле», – дип язып калдырган. Төш вакыты җитеп килә, машина тәрәзәсенә әле яңгыр тамчылары чиертә, әле балкып чыккан кояш кыздырып ала, өстәвенә, җиле дә көчәючән.
– Ә бәлки нәкъ елга тамагына барыргадыр? – дип, көтмәгәндә әйтеп сала дустым Ксения. Һәм без, бер капчык балык тотып кайтуыбызны теләп калганнарның киңәш-нәсихәтләрен бөтенләй бозып, Рождествено авылына юнәләбез.
Рождественога кадәр шактый әйбәт кенә асфальттан егерме минут эчендә килеп җиттек. Яңгырдан соң гөмбәдәй үсеп чыккан кебек тоелган коттеджлар арасында бераз адашып йөргәч, ниһаять, өмет яктысын шәйлибез. Мул сулы киң елга күрү хыялын, ниһаять, чынга ашырырга мөмкинлек биргән Мишә манзарасын тамаша кылыр чак җитә!
Тик суга якын килеп булмый: зур булмаган текә яр буйлап шактый киң камышлык сузылып киткән. Бездән уң яктарак булган пирста бер төркем кармаклы халык мәш килә. Аларга комачаулыйсы килми, күрше Дятлово авылына китәбез. Безнең чиксез бәхеткә күрә, монда суга якын килеп була икән. Җим кидерү эше белән изаланып алгач, без, ниһаять, кармакларны суга салабыз да, калкавычның тартылып, биеп куйганын зарыгып күзәтергә керешәбез.
Егерме метр читтәрәк утырган, бу эштә инде бер пот тоз ашаган балыкчылар безнең тарафка бераз кызгану хисе белән күз салгалый. Рәхәтләнеп көләрләр яки безнең ыгы-зыгыга ачулары килеп, сүгеп ташларлар иде, балыкчылык әдәбе һәм потенциаль табышны өркетүдән куркулары тыеп тора, күрәсең.
– Ә сез нәрсә дә булса тоттыгызмы инде? – дип, безгә якынрак утырганыннан сорарга батырчылык итәм.
– Әйе, әнә шунда, читлек кәрзиндә, – дип, кулы белән ымлый әңгәмәдәшем Сергей.
Читлектә, чыннан да, балык бар. Тик нинди?
– Гибрид ул, – дип аңлата Сергей әйтергә өлгермәгән соравыма җавап итеп. – Монда әйләнә буенча йөри. Ә әнә иптәшемдә – корбан малайлары. Кармаклар бер үк, әмма ике арада – биш метр. Тирәнлеге башка – балыгы да бүтән.
Июль аенда Мишәдә беренче тапкыр балык тотуы икән. Су биеклеге нормальләшкәннән соң, биредә эшләрнең ничек торуы белән кызыксынган ул.
– Балык Чулманнан Мишәгә фасылына карап килә. Хан балык, бәртәс, чуртан, сыла, шыртлака яз һәм көз айларында йөзеп керә, монда туклана. Якынча май айларында уылдык чәчәләр, бу вакытта балык тоту тыела. Уылдык өлгерсен өчен, ул камышларга берегеп калырга тиеш. Быел биредә су булмады, шуңа күрә балык уылдыкны тирәнлектә чәчте. Ә анда күпме маймыч исән каласын Алла белә. Миңа калса, якындагы биш елда болар барысы да балык санында үзен сиздерәчәк әле, – дип аңлатты Сергей. – Елгаларга, әлбәттә, маймыч җибәрәләр, әйтик, әнә шул ук гибридларны. Әмма ул – күл балыгы, селекция белән чыгарылган, табигый балык белән чагыштырырлык та түгел.
Мишәдә балык тоту өчен иң шәбе – июнь ае. Июль аенда – тынлык. Су җылына, анда кислород кими, балык тынып кала. Ә августта бу тирәләргә ерткычлар – сазан, җәен килә. Тик алар өчен кармаклары да башка кирәк.
БАЛЫК! БАЛЫК!
Монда шул гибридны да, хәер, башка балыкны да тоту өчен тәҗрибәбез җитмәвен, кармакларыбыз да туры килмәгәнлеген аңлап, Мишәнең башка урынында, Сокуры янында бәхетебезне сынап карарга булдык. Мишә биредә аучыдан качкан куян кебек, әле бер, әле икенче тарафка борылып ага. Бу тирәдә елга киң түгел, тигез һәм уңайлы, барысы да безне генә көткән, диярсең. Хәтта комлы түбәнлектә бер кочак кармакларын җәеп салган күршеләр дә яхшы каршы алып, безгә ягымлы гына баш селки.
Ксения ялтыравык алдавычлы спиннингка тотына һәм, Ютубта бу нәрсәнең ничек эшләгәне турында дистәләгән видео караган тәҗрибәле кеше кыяфәте белән, аны суга ыргыта башлый.
Данил Шибанов: – Питрәч бусагасына кадәрге югары агымда Мишә тирән түгел, монда зур булмаган сайлыклар һәм шактый тирән чоңгыллар бихисап. Питрәч бусагасыннан югарыга таба участок – кушбаш оясы. Мишә елгасының югары агымында Кызыл китапка кертелгән бурыш балыгы да очрый.
– Чиртми! Чиртми, дим мин сиңа! – каршы ярда бер балыкчы тынгысыз иптәшен бер кармактан икенчесенә йөгереп йөрүдән туктатырга тырыша, янәсе, тирә‑якның матурлыгын карый-карый, чәен‑мәен йоткалап утырыр вакыт.
Кармакны булдыра алганча ераккарак салам. Дулкыннарның калкавычны бәллүләп селкетүен күзәткәндә, уйлар диңгезенә чумам: бу балык тотуның матурлыгы ауда да, елга төпкелендә яшәүче үзсүзле җанварларны хәйлә һәм стратегия ярдәмендә җиңүдә дә түгелдер, мөгаен. Аның бөтен асылы шунда: уйлар өермәсеннән котылып, бар игътибарны су өслегенә юнәлтәсең, аның сизелер-сизелмәс хәрәкәтен күреп алырлык сәләткә ирешкәнсең икән, сине табигать үзенә шулкадәр якын китерә ки, шушы җанлы, шаулап-гөрләп, сызгырып, кыштырдап, селкенеп торган дөньяны бөтен гүзәллеге һәм төрлелеге белән күрә, тоемлый башлыйсың. Моның минем һәм, гомумән, кешелек өчен нәрсә дигән сүз икәнен уйлап бетерергә өлгермәдем...
– Балык! Балык! – дип сөрән салды юлдаш кызларым. Спиннингка шундый җитез, тешле һәм усал чуртан малае эләккән. Куркып, күршеләргә күтәреп барабыз. Алар нәни ерткычны кармактан ычкындыра һәм җибәрергә киңәш итә. 32 сантиметрдан кыскарак чуртанны тотарга рөхсәт ителми, безнеке шуннан һич тә күбрәк түгел…
Аксаков киңәшләрен тотып («Төрле зурлыктагы һәм төрле тирәнлектәге кармакларга һәм үзегездә булган барлык алдавычларга тотып карамыйча, бу урыннан беркайчан да китмәскә»), без спиннингны чират белән салып карыйбыз, тик бәхетсезлеккәме, әллә инде бәхеткәме, бүген сезгә шул җитә, дип карар кыла Мишә.
– Бәлки, балык тоту минем өчен түгелдер, – дип куя Ксения, трассага чыкканда. Мин тагын смартфонымда Аксаковның балык тоту турындагы кулланмасын ачам. «Балык һич аңлап булмас дәрәҗәдә үзсүзле һәм сайланучан була, һәрхәлдә, безгә белемсезлегебез аркасында шулайрак тоела. Минем белән шундый хәлләр ничә тапкыр булгандыр: башкалардан начаррак көйләнгән, тиешле урында ятмаган кармактагы шул бер саплап салган суалчан яки кысла кисәгенә бертуктаусыз яхшы балык эләгеп тора иде...».
Яхшы тезис бу, өйрәнчекләр өчен. Һәм аны, Мишәдә булмый, тагын кайда тикшерәсең инде?
Добавить комментарий