Зилә Сөнгатуллина:«Мин бәхетле кеше...»

Июль аенда Россиянең һәм Татарстанның халык артисты, Татарстан Республикасының Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты, Н. Г. Җиһанов исемендәге Казан дәүләт консерваториясенең вокал сәнгате кафедрасы мөдире, профессор Зилә Сөнгатуллина үзенең юбилеен билгеләп үтә. Зилә Даян кызы татар һәм бөтендөнья җыр сәнгате өчен берничә буын җырчылар тәрбияләде, опера сәхнәсендә кабатланмас образлар тудырды. Хәзерге вакытта да газиз alma mater* укучыларына белем бирүен дәвам итә ул. Быел җырчы күпьеллык нәтиҗәле иҗади эшчәнлеге өчен «Татарстан Республикасы алдындагы казанышлары өчен» ордены белән бүләкләнде.
 
 
– Сезне Казан консерватория­сенә легендар Нәҗип Җиһанов эшләргә чакырган дип беләбез...
– Әйе. Укытучым Валентина Анд­реевна Лазько киткәндә, Җиһанов аның мәктәбен дәвам итүчене эзләде. Ул елларда безнең төп педагоглары­быз – Зөләйха Хисматуллина, Влади­мир Воронов – эштән китте. Шун­дый четерекле вакытта Нәҗип Гаяз улы бер төркем яшь укытучыларны – Галина Ластовка, Юрий Борисенко, Эдуард Трескин, Алла Фадеичеваны чакырып, кафедраны саклап калды. Хәзер инде без Айрат Имашев, Филүс Каһиров, Екатерина Лейдер, Любовь Добрынина кебек яшьләрне җыярга тырышабыз, үз вакытында Гөлнара Мурзиеваны чакырдык.
– Сез театрда эшләгән вакытта ук консерваториядә укыта башла­гансыз. Кыен булмадымы?
– Бик авыр булды. Операда мин аена 15 шәр спектакльдә уй­ный идем. Иртән консерваториягә килеп, укучылар белән шөгыльләнәм, аннары оркестр репетициясенә ба­рам. Тәҗрибәм җитеп бетмәгәндер инде, дәресләр вакытында мин бик күп җырлый идем. Бер укучым нәкъ минем тембрны, башкару манера­сын кабатлый башлады. Шул вакытта мин һәр укучының үзенчәлеген ачар­га кирәк икәнлеген аңладым.
– Укучыларыгызның кайсылары чын-чынлап уңышка иреште?
– Максим Аксенов – Мариинка театры артисты, искиткеч тенорлы башкаручы. Лилия Гобәйдуллина – халыкара конкурслар лауреаты, хә­зерге вакытта Литвада яши. Тагын бер сәләтле укучым – Лариса Васю­хина – хәзер Германиядә. Гульнора Гатина – үзебезнең опера театры солисты, аның да мөмкинлекләре зур. Сәрвәр Кадыйров исемле та­гын бер укучым халыкка танылды, ул шулай ук безнең опера театрында җырлый. Россия буенча, Көньяк Ко­реядә һәм башка илләрдә барлыгы 60 укучыбыз сайлаган һөнәре буенча уңышлы гына эшли.
Консерваторияне бит аны төрле пландагы җырчылар тәмамлый. Филүс Каһиров, мәсәлән, театрда да нәтиҗәле эшли алыр иде, аның актер һәм вокалист буларак сәләте зур. Бүгенге көндә Филүс бездә укыта һәм мин аның киләчәктә яхшы пе­дагог булып җитешәчәгенә ышанам.
– Опера театрына сез консервато­рияне тәмамлауга ук килдегезме?
– 5 курста укыганда стажерлар төркеменә эләктем. Доницеттиның «Любовный напиток» операсындагы Адина партиясен ышанып тапшыр­дылар. Театрдагы беренче ролем Кальманның «Фиалка Монмартра» опереттасындагы Виолетта булды. Бу рольне башкару миңа бик нык ярдәм итте – үземне тамашачы ал­дында иркен тотарга өйрәндем, опе­реттада бии дә белергә кирәк бит әле. Гомумән, театрда эшләгәндә икенче тапкыр белем алу этабы башлана. Әгәр консерваториядә вокал нигезлә­рен өйрәнсәң, театрда инде гамәли тәҗрибә туплыйсың.
– Сезгә репертуар сайларга ярдәм итүче булдымы?
– Әйе, режиссер Нияз Даутов яшьләр өчен программаларны бик оста төзи иде. «Травиата»да син 7 елдан соң җырлаячаксың, дип әйтеп куй­ды ул миңа башта ук. Хаклы булган. Тәҗрибәсез җырчы шундый катлаулы рольне башкара аламы соң?! 15 елдан соң мин инде лирик партияләр дә, лирик-колоратур партияләр дә җыр­лый ала идем. Микаэла, Мими, Марфа, Иоланта – бу рольләрне мин табигый тавышымның мөмкинлекләрен кул­ланып башкардым. Аннары тагын да көчлерәк булган Дездемона, Тама­ра партияләренә алындым. «Зиләнең тавышы драматик рольләргә дә яраш­лы икән бит!» – дип гаҗәпләнүчеләр күп булды. Мин бары тик булган тавыш мөмкинлекләреннән тиешенчә фай­далана белдем.
– Сезнең язмышка тагын кемнәр йогынты ясады?
 
 
– Валентина Андреевна Лазько мәктәбе ярдәмендә мин тавышымны саклап кала алдым, ул безне табигый итеп җырларга өйрәтте. Училищеда минем белән искиткеч педагог – Ли­лия Әхмәт кызы Кәримова эшләде. Консерваториягә керү имтиханна­рына соңга калганнан соң, сәләтемә ышанган кешеләр минем өчен ректор белән очрашу оештырды. Җыр һәм бию ансамбле җитәкчесе, компози­тор Александр Ключарев үзенә солист итеп чакырды. Баш тарттым, чөнки укыйсым килде. Тенор Фәхри Насрет­динов, вокал кафедрасы мөдире Зөһрә Бәйрашева да тормышымда зур роль уйнады. Бәхетемә, тыңлау оешты­рылды һәм Җиһановка мин ошадым. Бик зур теләк белән укырга кереш­тем. Минем белән бер курста Ренат Ибраһимов, Рубин Абдуллин укыды, аларның кабатланмас шәхесләр булуы башта ук сизелде. Без көне‑төне сай­лаган һөнәребез турында гел уйладык, күп укыдык, архивларны тыңладык. Уку еллары тынгысыз һәм эчтәлекле булды, кыска гына вакыт аралыгында опера театрында эшләр өчен әзерлә­нергә кирәк иде.
– Бу мөмкин идеме соң?
– Укытучыларым ярдәмендә мин моңа ирешә алдым шикел­ле. Консерваториядә «Травиата», «Севильский цирюльник», «Ал­тынчәч»тәге әйдәп баручы пар­тияләрдән өзекләрне өйрәндем. Безнең хәтта нәфис гимнастика дәресләре дә булды, аларны Ве­нера Мөстәкыймова алып барды. Сәхнә хәрәкәтен Камал театрының танылган актрисасы Шәхсәнәм Әсфәндиярова укытты, биюгә опера театрыннан килеп балерина өйрәт­те. Киләчәктә театрда хезмәт итәр өчен безгә бөтен мөмкинлекләр дә ту­дырылды. Аннары, эшли башлагач, нәрсәгәдер тотынып, башкарып чыга алмаган очраклар булмады, безне чын профессионал итеп әзерләделәр. Үзем дә бөтенесенә зур җаваплылык белән әзерләнә идем, чыгышымны һәрчак белеп тордым, дирижерлар үзләренә карап башламаган өчен үпкәлиләр дә иде! Ә мин сәхнә тор­мышы белән яшәдем, ни өчен игъ­тибарымны башкаларга юнәлтеп, рольдән бүленеп торырга кирәк соң?
– Сәхнә буенча партнерларыгыз­ның кайсылары аеруча исегездә калды?
– Тенор Геннадий Васько сәхнәдә минем беренче партнерым булды, ул искиткеч актер һәм вокалист иде. Мөгаен, аның ярдәмендә үземне шу­лай иркен тота алганмындыр. Аннары Тамара Синявская, Олег Кленов, Вла­димир Атлантов һәм башкалар белән эшләдем. Үзенчәлекле җырчы Хәйдәр Бигичевны аерып әйтмичә булдыра алмыйм, аңа яраклашырга кирәк иде. Ул калыпларны, чикләүләрне яратма­ды, ләкин аның тавышында кирәкле бөтен төсмерләр дә яңгыраш таба алды. Һәм бу төрлелек шулкадәр киң, аңа башка берни дә эшләргә кирәк­ми иде. Һәрбер роле аның үзенә туры килде. Баһадир Җик, кызу канлы Хозе, көнче Отелло – алар барысы да Хәйдәр Бигичевның үзенә охшаганнар.
Ул мине, Отелло ролендә, спек­такльдә чынлап торып буды! Күрә­сең, дөреслеккә туры китереп уйнар өчен аңа актерлык техникасы җитеп бетмәгәндер, ул барысын да ихлас, чынлап башкара иде. Аның каравы, та­машачыларга бик ошады! Зур Кремль сараенда «Кара йөзләр. Каһәрләнгән мәхәббәт» операсын куйганда, бө­тен зал елады. Бу спектакль өчен без Габдулла Тукай исемендәге Дәүләт премиясенә лаек булдык.
– Тормышыгызда нинди вакый­галарны хәлиткеч дип саныйсыз?
– Аерып әйтүе кыен. 1996 елда Швей­цариягә халыкара икътисадый форумга баруым истә калган. Без анда Ренат Ибраһимов һәм Мәскәү оркестры белән бергә барган идек, дөньяның 6 телендә җырларга туры килде. Минемчә, Та­тарстанның яңа эшлекле элемтәләре урнашуда артистларның роле зур бул­ды – безнең салон игътибар үзәгендә иде. Швейцариядән без Россия, Татарстан өчен зур горурлык хисләре белән әйләнеп кайттык. Беренче абруйлы исемемне – Каракалпакстанның ха­лык артистын – мин 80 нче елларда алдым. Күп эшләвемә дә карамастан, Татарстанда ул вакытта мин хәтта ат­казанган исемен дә алмаган идем әле. Каракалпакстанның мамык басуларын­да без көн саен 6–7 концерт куйдык, эшчеләр өчен 47 градус эсседә җырла­дык. Безнең бригадада, ялгышмасам, хатын-кызлардан мин үзем генә идем. Фидакарь хезмәтемне исем биреп юга­ры бәяләделәр. Мин аннан горурланып кайттым – менә бу вакыйга иде! Ан­нары Татарстанның халык артисты исемен бирделәр.
– Сез бит әле иҗтимагый эш белән дә шөгыльләндегез?
– 90 нчы елларда мин шәһәр советы депутаты идем. Миңа иң катлаулы район – Борисковоны беркеттеләр, авыр тормыш шартларында калган гаиләләр белән эшләргә туры килде. Аларның өйләренә бара идем. Хәзер уйлыйм: шул вакытта тотып суяр­га да мөмкин булганнар бит мине! Хулиганнарны үз спектакльләремә чакыра башладым. Моның өчен иң җиңел опера һәм оперетталарны сайлап алдым. Таныш кешесе театрда җырлагач, кызыклы булгандыр инде. Болай эшләвемнең алга таба файдасы тигәндер дип уйлыйм, араларында тәртипкә өйрәнгәннәре дә бар. Бала­лары үсеп җитеп, минем белән урамда исәнләшеп уза. «Зилә, бу бандитларны син каян беләсең соң?», – дип сорый­лар иде. Мин: «Алар инде бандит тү­гел», – дип җавап кайтарам. Аннары 7 ел буе Иҗтимагый палатада граж­даннарны кабул иттем. Күпме кешегә ярдәм итә алганмындыр, белмим. Лә­кин мин кулдан килгәннең барысын да эшләдем.
– Бүгенге көндә иҗат юлын баш­лап кына җибәрүче яшь җырчы­ларга нинди теләкләрегез бар?
– Белемгә, камиллеккә омтылыр­га, кешеләргә карата игътибарлы бу­лырга кирәк. Мин үзем бик тә төрле кешеләр белән аралашырга, теләсә кайсы мәсьәләне хәл итәргә өйрән­дем, дип уйлыйм. Мөгаен, бу тәҗрибә һәм акылга бәйледер. Мин бәхетле кеше – көн саен транспортта барган­да төрле буын кешеләреннән рәхмәт сүзләрен ишетәм, артист өчен бу – иң зур бүләк! Һәркемгә дә халыкка мөмкин кадәр якынрак булыгыз, дип теләр идем! Шулай булганда, ха­лык та сезне таный.
 
 
* А́льма-ма́тер
 
Әңгәмәне Александра Нагорнова алып барды.
 
Фото: Ната Смирнова