Алабуга: иң башта… шайтан булган?!

Алабугада булганыгыз бармы? Юкмыни?! Берничек тә гафу итеп булмый торган югалту бу. Төрле заманнарда төрле даһи шәхесләрне үзенә сыендырган, туган тарихын да, анда яшәп‑булып китүчеләр турындагы хәтерне дә кер кундырмыйча саклый алган бу җыйнак, күркәм провинциаль шәһәрчеккә кичекмәстән барырга кирәк сезгә.
Алабуга сезне сәүдәгәр йортла­рының һичкем кулы орынмаган фасадлары, аларда яшеренеп сакланучы раритетлар белән каршы алыр: патефоннар, шәһәр башлык-ларының костюмнары, үлчәү өчен герләр, фисгармонияләр, Алабуга «муха»лары*. Боларга өстәп, бо­рын-борыннан килгән риваятьләрне дә исәпкә алсак. Монда һа­ман да Цветаева шигъриятенең «көмешсу» рухы һәм Шишкин киндерләренә ягылган майлы буяуларның куе‑тыгыз тылсымы яши. Кавалерист-кыз Надежда Дурова биләмәләрендә һаман да Наполеонны җиңү тантанасы яңгырап тора. Академик Бехте­ровның Земский хастаханәсендә кулланылган дәвалау үләннәрнең тымызык сулышы әле дә сизелә төсле...

 

 

Ә риваятьләрнең үзенчәлегенә килсәк... мондыйларны сезнең башка беркайда да ишеткәнегез юк, чын әйтәбез. Шайтан кала­сында яшәгән күрәзәче Шайтан үзе генә дә ни тора – Алабуга нәкъ менә аңардан башлана дисәк тә, ялгыш булмас. Бу корыл­ма әле шәһәргә нигез салынган чорлардан ук калкып тора. Әй­тергә кирәк, Чулман белән Тойма елгалары кушылган урындагы тауның башында – Алабуганың иң матур ноктасында урнашкан ул. Иң башта бирегә, әлбәттә инде, әлеге дә баягы Шайтан килеп ур­нашкан, аннары гына – Дурова, Шишкин, Бехтерев, Цветаевалар... Һәм – үз шәһәрләре тарихына зур ихтирам вә саклык белән ка­раучы тагын бик күп алабугалылар.

Бүгенге Алабуга – үткәндәге барлык риваять-тарихларын саклаган хәлдә, заманча йөзле, гаять чиста һәм уңайлы шәһәр. Урам­нары буйлап көннәр буе йөрергә мөмкин – шәһәрне дә профильгә һәм анфаска төшерә-төшерә, аның фонында – үзеңне дә, әлбәттә... Му­зейларга, трактирларга кереп чы­гарга була, креатив фикер йөртүче музей хезмәткәрләре кунаклар өчен махсус уйлап тапкан интерактив уеннарда катнашырга.

Йә, ничек, сез инде Алабугага юлга чыктыгызмы? Сәлам әйтергә онытмагыз безнең яраткан кала­бызга! «Татарстан» якын арадагы ялларның берсендә анда тагын юл тотачак әле. Без бит элеккеге ба­руыбызда атаклы Портомойняны** күрергә өлгерми калдык. Һәм, менә хәчтерүшләр, «муха»сыз да кайтып киткәнбез булып чыкты...

«Муха»* – 15 мл сыйдырышлы чәр­кә. Революциягә кадәрге Россиядә беренче чәркәне бушлай бирә торган булганнар. Бу ка­бакларны трактир белән алыштырырга омтылган Петр I нең боерыгы буенча эшләнгән. Ни өчен алыштырганнар соң? Чөнки трак­тирларда халык эчеп кенә калмыйча, ашый да алган. Кунакларның беренче чәркәне эчкәч тә кайтып китү гадәтен белеп алгач, трактир хуҗа­лары чәркәләрне бик бәләкәй итеп ясый башлаганнар. Мондый чәркәгә ни­бары бер аш кашы­гы эчемлек кенә сыйган. Бик бәләкәй булганга, исемен дә «муха», яки «че­бен» дип кушкан­нар. Әмма «салып» алырга яратучылар монда да үзләрен алдатмаган – бер‑бер артлы бер­ничә трактирга керә торган булганнар. Берничә «муха»дан соң әфәнделәрнең кәефләре күзгә күренеп күтәрелгән, билгеле. Ә халыкта «под мухой» дигән гыйбарә барлыкка килгән – бу бездәге «кәефләнеп ал­ган» төшенчәсенә тиңдәш инде.

** Портомойня　・ кер　юу йорты, Россиядәге бердән бер кер　юу тарихына багышланган музей. XIX　гасырның беренче яртысында төзелгән.

Фото: Ната Смирнова