«Әни кебек көчле хатыннар сирәк...»
Беркөн авылга кайткач, сүз иярә сүз китте дә: «Майтап апага йөз яшь тулды. Әле дә ялгызы яши. Ашарына да үзе пешерә, бакчасына суны да үзе сибә», – диделәр.
02 августа 2019
ГӨЛБАКЧАЛЫ ЙОРТ
Майтап апа Зәйнетдинова Апас районының Олы Бакырчы авылында яши. Тормыш иптәше Шәйхетдин абый белән 9 бала үстерә. Тыштан караганда биредә һич кенә дә йөз яшен тутырган ялгыз әби яши димәссең! Йорт-җирләр ялт иткән, капка төбеннән үк таш түшәлгән. Ишек алды да шау чәчәктә утыра. Башка беренче килгән сорау: бу чәчәкләрне кем утырткан да, кем су сибә икән?
Ишекне шакып, Майтап апаның өенә уздым. Бер авылда, күрше урамнарда гына яшәсәк тә, күптән күргәнем юк иде үзен. Юк, әллә ни үзгәрмәгән. Кем икәнемне әйткәч тә таныды. Дәү әни, дәү әти исемнәрен атадым. Журналга язам, дигәч, аптырап китте:
– Тукта, алайса, матур күлмәгемне кияргә кирәк, – дип куйды.
– Күлмәгең бик матур, Майтап апа, кирәк түгел, – дигәч:
– Алайса яулыгымны булса да алыштырыйм, – дип хафаланды.
Йорт эчен күзәтәм: һәр нәрсә үз урынында, челтәрле мендәрләр матур итеп утыртып куелган. Ник бер артык әйбер аунап ятсын. Тәрәзә төбендә гөлләр үсеп утыра.
– Майтап апа, капка төбеңнән үк чәчәкләр үсә, өең дә бик чиста. Балаларың кайтып булышадыр? – дим.
– Әйе, балалар. Яшел Үзәндә Фәрит улым яши, теш врачы ул, беләсеңдер. Менә аның теплицасы бар. Иртә яздан чәчәкләр утырта, монда да алып кайта. Минем чәчәкләр яратканны белә ул.
– Ә кем аларга су сибә? – дим.
– Төрлечә, балалар килмәгәндә үзем дә чыгам. Краннан су килеп тора бит. Таякка таянам да сибәм. Балалар, эшләгәнемне күрсәләр, әрлиләр инде. Соң аяк‑кул йөргәндә өйдә утырып буламыни?!
Йөз яшен тутырган өлкәннәр белән сөйләшкәндә, еш кына бер сорау бирәм: хәзер ничәнче ел? Президент кем? Авылдаш әбиемә дә бирдем ул сорауны. Ул, бер дә озак уйлап тормыйча:
– Беләм, беләм, 2016 ел бугай, – диде.
– Юк, Майтап апа, 2019 ел быел. Сиңа быел 100 яшь тулган бит, – дип төзәтергә туры килде. Ә менә «татар егете – Рөстәм исемле Президентның» исемен белде.
– Әле тагын берсе бар, анысы Мәскәүдә, исемен генә оныттым. Ай саен миңа өстәмә акча җибәреп тора. Әйе, мин бит хезмәт ветераны. Шуның өчен Мәскәүдән 4 мең 900 сум акча килеп тора. Башта 4 мең 500 сум иде, 17 нче майдан арттырганнар. Шуңа өстәп, Казаннан төп пенсия килә, 16 мең. Әлһәмдүлилләһ, бик рәхәттә яшим.
– Майтап апа, йөз яшь тулган икән сиңа. Моны сизәсеңме? – дим.
– Юк, наным, миңа узган ел 100 тулды. 1918 елгы мин. Ирем мине 1919 дип яздырган. Сугыштан соң Ташкент шәһәренә чыгып киттек. Читкә киткәндә документ кирәк булгач, ирем Шәйхетдин шулай дип яздырып кайткан. Аннан үзгәртеп йөрмәдем инде, шулай калды.
Майтап апа авылның Арттагы урамында яши. (Бездә күпчелек урамның борынгыдан килгән рәсми булмаган шундый исемнәре бар.) Яшь вакытларын искә алып, менә ничек сөйләде ул:
– Мин Түбән очта үстем. Дәүлиләр каршында елга бар бит, менә шуның янәшәсендә иде безнең йорт. Минем кушамат – «Шәпи», әтине «Шәпи Зәһидулласы» дип йөриләр иде. Әнинең төп нигезе су буенда – Тәкәрлектә булган. Анда элек алмагач бакчасы иде. Олы Бакырчы бик зур иде бит, гомер-гомергә районның иң зур авылы саналды. Тау башы урамы гына да үзенә бер авыл кебек иде. И, хәзер бетте инде. Тәкәрлектә, Тау башында да берничә йорт кына калды. Әле безнең Арттагы урамда ярыйсы, кеше бар. Күршеләрем дә әйбәт. Берәр ят машина, кеше килсә, тәрәзәдән күреп, хәзер кереп җитәләр.
Майтап апа хәзер капка төбеннән ары китми икән, башым әйләнә, ди.
– Кайбер көнне ашарга да пешерә алмыйм, Гөлинә килә. Кич тә кунып китә, – диде.
Кызы Гөлинә апа күрше урамда гына яши. Сорау туарга мөмкин: ни өчен йөз яшьлек әнисен үзләренә генә алып китми:
– Килми бит, – ди Гөлинә апа. – Мин генә түгел, башка балалары да әйтеп карый. Юк, үзендә яшисе килә. Нишләмәк кирәк? Кызлар, киленнәр, оныклар килеп, өен җыештырып китәбез. Үзенең хәле булмаганда ашарына да пешерәбез. Ул безгә йөк булудан курка. Әни кебек көчле хатын-кызлар сирәк очрый. Гаҗәп кеше ул...
БАТЫР ЙӨРӘКЛЕ МАЙТАП АПА
Майтап апа чынлап та батыр йөрәкле. Тормыш иптәше Шәйхетдин абый Бөек Ватан сугышыннан бер аягын өздереп кайта. Шул килеш ул аңардан 10 бала табарга курыкмый.
– Сугышка кадәр ирем белән бер ел гына яшәп калдык, – диде Майтап апа. – Ул вакытта балаларыбыз булмады. Сугыш вакытында мин окоп казыдым, ат җиктем. Шәйхетдин кайткач, Ташкентка чыгып киттек. Анда тормыш җиңелрәк, диделәр.
Тик ир белән хатынның өметләре акланмый. Майтап апа әйткәнчә, аларны анда берәү дә көтеп тормый. Өч ел яшәгәннән соң, уллары Зыятдинны күтәреп, сумкаларын төйнәп, туган якларына кайтып китәләр. Ташкентта яшәп, ике ел буена җыелган мөлкәтләре – өч кило дөге һәм кипкән җиләк-җимеш. Хәер, сугышта ачлыктан тилмергән ир белән хатынга Үзбәкстан җимешләрен ашау җәннәттә булып кайткан кебек тоела.
– Ни өчен кире туган ягыгызга кайтырга булдыгыз? – дидем Майтап апага.
– Сагындырды. Анда да, монда да шул тормыш икән, дидек. Туган ягыңда, ичмасам, белгән, якын кешеләрең. Шәйхетдингә ияреп чыгып китүемнең сәбәбе дә бар: сәламәтлеге яхшырсын, дидем. Сугыштан бик бетеренеп кайткан иде.
Ташкенттан кайтуның исә тагын бер сәбәбе булырга да мөмкин. Дөрес, моны Майтап апа ачыктан-ачык әйтмәде. Шулай да хәтер сандыгында йөртә аны
– Шәйхетдин сугышка кадәр Ташкентта яшәп алган, – диде. – Шунда ул бер үзбәк хатыны белән торган. Хәтта бер кызлары да туган. Аннан кайтты да миңа өйләнде. Ә мин аның Ташкентта нишләп йөргәнен белмәдем. Бу турыда соңрак, сугыштан соң гына белдем. Хәтта Ташкентта базарда йөргәндә иремнең беренче хатынын күрсәттеләр дә...
Майтап апа бу хәлләрне уздырып (хәер, ничек итеп уздырганын үзе генә белгәндер) ире белән яшәвен дәвам иткән. Әйткәнемчә, бер‑бер артлы 10 бала тапкан.
Шәйхетдин абый да тырыш булган. Шул бер аягы белән өч тапкыр йорт кына салып кергән. Майтап апага өйләнгәнче дә йорты булган аның.
– Ташкентка киткәч, каенанамнан хат килде, – дип сөйләде Майтап апа. – Сеңлеңә акча кирәк, син эшләгән йортны сатып җибәрдек, дип язган. Шәйхетдин бик ачуланды, тик җавап язмады. 1949 елда Ташкенттан кайттык. Яшәргә урын юк. Каенанамның йорты иске, бик кечкенә. Шуннан без бер иске йортны сатып алдык. Анда кандала иде, йоклап булмый. Шуны агулап, йортны яңадан сипләдек. Шәйхетдин, аяксыз булса да, бер эштән дә куркып тормады. Аяклы кешеләр белән тигез эшләде. Икенче улыбыз тугач, иске йортны сүтеп, яңасын эшләдек. Мин дә бик булыштым. Ул заманда ир, хатын эше дип бүлеп тору юк иде...
«ИҢ АВЫРЫ – БАЛАЛАРНЫ ЮЫНДЫРУ»
Майтап апа белән балалары турында сөйләшеп утырабыз. Ул алар белән бик горурлана. Икенче улы, Әгъзамы, ТРның атказанган табибы. Тагын бер улы – теш табибы. Бөтен тирә‑якта беләләр үзен. Калган ике улы – эшкуар, кызлары да төшеп калганнардан түгел. Пар канатлары белән мул тормышта яшиләр.
– Гел шуны уйлап, сөенеп утырам: балаларымның барысы да башлы‑күзле булды, бер дигән итеп яшиләр, – диде ун дистәне түгәрәкләгән әби. – Төпле булдылар. Бер-берсенә ярдәмчелләр, үзара татулар. Әле быел Сабантуйга йөздән артык кеше җыелды. Урманда бик зур бәйрәм ясадылар. Минем йөз яшьлекне бәйрәм иттеләр. Мине дә алып менделәр, зурладылар...
– Ничә оныгың бар? – дигәч, Майтап апа алгы яктан фотосурәт алып чыкты. Һәм санарга кереште:
– Болай гына әйтә алмыйм. Карточкадан карасам беләм. Тәк... Иң олысы Зыятдинныкылар – алты бала, Әгъзамныкы – ике, Рәшитнеке – өч, Гөлинәнеке – ике, Равиянеке – ике, Әлфиянеке – бер, Фәритнеке – ике, игезәкләремнең берсе Рифкатьтә – 2, Фиркатьтә – 3. Тагын бер кызым бар иде, анысы дүрт айлык чагында үлде.
Майтап апа нарасый кызын гына түгел, ике улын да җирләде. Өченче улы Рәшит абый, төпчеге Фиркать абый да юк инде.
– Фиркать бигрәк яшь китте, корган тормышының рәхәтен күрми калды, – диде ана кеше. – Төннәр буе уйланып ятам. Хәзер йокы бит төрлечә. Уянам да авылның бер очыннан кереп, икенчесенә чыгам. Бу йортта кемнәр яшәде соң, дип саныйм. Үз балаларымның яшен саныйм. Саташтыра хәзер, буталам. Әле ике‑өч ел гына хәтер болай түгел иде. Йөз яшь үзен сиздерә икән, наным. Аякта йөрсәң дә, баш бетә.
Әлбәттә, Майтап апага тугыз баласын аякка бастыру җиңел булмаган. Ике ел саен бала тапкан ул. Аны менә ничек кызык итеп сөйли:
– Иң авыры балаларны ашату түгел иде, ә юындыру. Берсеннән берсе кечкенә бит. Башта мунчага берсен алып барам, юындырам да өйгә күтәреп чабам. Аннан икенчесен алып киләм. Шулай биш‑алты тапкыр киләм. Аннан соң гына үзем юынам. Аллага шөкер, балаларны таза‑сау үстердем. Ике яшькә кадәр имездем...
Авылыбызның озын гомерле ак әбие белән бергә яшелчә бакчасын карап чыктык. Бөтен нәрсә үсә биредә.
– Балалар утырта, алар чүбен дә утый, – диде.
Майтап апа июль башыннан бирле яңа бәрәңге ашый икән. Иртә өлгерә торган төрен утыртканнар.
– Улларым да, кызларым да әйбәт. Алар кыландыра инде. Мин бик бәхетле ана, – диде.
...Йөзьяшәр әби капка төбенә кадәр озата чыкты. Изге теләкләрен теләп, кул болгап калды ул. Кайтканда үзем өчен бер ачыш ясадым кебек: тырыш, зар белмәүче, пакъ күңелле кешеләр генә йөзгә кадәр җитәдер сыман тоелды. Һәрхәлдә, мин күргән йөзьяшәр әбиләрнең барысын да шул сыйфатлар берләштерә.
Автор: Руфия Фазылова
Фото: Лилиана Вәлитова
Добавить комментарий