Бер өйдә – дүрт Буын

Татар халкы элегрәк гел шулай берничә буын бергә гомер кичерсә дә, бүген мондый хәлне сирәк очратасың. Ил күләмендә Гаилә көнен билгеләп үткән көннәрдә без Арча районына юл алдык. Дүрт буын бергә яшәүче гаиләне үз күзләребез белән күреп кайтасыбыз килде.

ХЫЯЛНЫ – БАЛАЛАРГА!
Сафиннар гаиләсе Арча райо­нының Яңа Сала авылында гомер кичерә. Йортларын эзләп озак йө­рисе булмады, авыл үзәгендә генә яшиләр икән. Каршыга өч‑дүрт яшь­лек ике малай очрады. Һич ятсынып тормыйча, безнең белән аралашып алдылар да:
– Әйдәгез, бөтен кеше өйдә! – дип, үзләре артыннан иярттеләр.
Чынлап та, йорт тулы кеше, кем­нең кем икәнен чамалап бетереп тә булмый. Барысы белән дә кул биреп күрешкәч, түр якка уздык.

 
– Башта әни белән сөйләшегез инде, гаиләбезнең иң өлкән кешесе ул, – диде гаилә башлыгы Айрат абый.
Нурания апа күркәм бер тый­наклык белән улына елмаеп карап алды:
– Бу нигезгә 1964 елда килен булып төштем, – диде ана кеше. – Ирем Илгиз Яңа Саланың дәрәҗәле егетләреннән санала иде, гармун­чы, төс‑биткә дә карап торырлык. Бер авылдан булсак та, кечкенәдән аралаштык дия алмыйм. Егет‑кыз булып җитешкәч, ул миңа ничектер игътибар күрсәтә башлады. Бер­сендә, күрше кызы белән клубтан кайткач, капка төбендә кич утыр­дык. Дәү‑дәү атлап Илгиз килеп җитте. Минем белән сөйләшәсе килгәнне күреп, күрше кызы сәбәп тапты да, өенә кереп китте. Шу­лай очраша башладык. Мин ул вакытта колхозда хисапчы булып эшли идем. Бер елга якын арала­шып йөргәч, никах укыттык. Миңа 23 яшь иде.
Нурания апа тормыш иптәше Ил­гиз абый белән дүрт бала – ике ул, ике кыз тәрбияләп үстергән. Төпчек кызы Нуриясе генә читкә киткән, башкаланың 167 нче мәктәбендә татар теле, әдәбияты укыта. Калган­нары – авылда. Иң олы улы, Рина­ты, гаиләсе белән Яңа Салада яши. Икенчесе, Айраты, үзләренең янын­да калган. Олы кызлары, Энҗесе, күрше Каенсар авылында яши, клуб мөдире булып эшли.
– Яшь чакта бик нык укытучы буласым килде, – ди Нурания апа. – Балаларга дәрес бирәм икән, дип, төшләремә дә керә иде. Тик, күрә­сең, Аллаһы Тәгалә язмаган булган.
– Алай бик зур теләк булгач, укырга иде, – дим Нурания апага.
– Мөмкинлек булмады шул, – ди ул. – Мәктәптә сигез класс бетергәч, ике ел колхозда төрле эшләрдә эшләдем дә хисапчы итеп алдылар. Бүгенгедәй хәтерлим: колхоз рәисе чакырып китерде дә: «Мәктәптә яхшы укыгансың икән, әйдә, безгә эшкә кил», – диде. Мәктәп директоры да шунда иде, ул да кыстады. Өлкән кешеләр­нең сүзен тыңлап кына: «Ярар, эшләп карыйм, булдыра алма­сам, китәм», – дидем. – «Арчага барып, укытучылыкка укыйсым килә», дип тә өстәдем. Тик эшкә бер алынгач, ничек ташлап китә­сең инде? Менә шулай укыту­чы һөнәре хыялда гына калды. Шул сигез класс белемем белән колхозның бөтен исәп‑хисап эшләрен алып бардым. 1999 елга кадәр эшләдем, хезмәт стажым 38 ел. Лаеклы ялга чыккач та ике ел эшләттеләр әле.
Аның каравы, Нурания апаның хыялын балалары тормышка ашырган. Ике улы, бер кызы – укытучылар. Кызы бүген дә укы­та, ә уллары мәктәптән киткән. Яңа Сала урта мәктәбендә башлан­гыч сыйныфлар гына калган шул.
– Абый пенсия ала, өйдә генә эшли, мин исә авыл җирлеге баш­лыгы булып урнаштым, – диде Ай­рат абый.

ИКЕ ТӘКӘ БАШЫ БЕР КАЗАНГА СЫЯ?!
Нурания апа иренә караганда каенасы белән күбрәк гомер иткән. Тормыш иптәше илле биш яшендә кинәт йөрәк өянәгеннән үлгән. Ә менә каенанасы Миңниса әби 102 яшькә кадәр яшәгән.
– Каенанам авылның абыстае булды, – ди Нурания апа. – Бик уң­ган, чиста‑пөхтә карчык иде. Урын өстенә калып та тилмереп ятмады. Үләр алдыннан ике ай гына авырып йөрде дә, бакыйлыкка күчте. Урыны җәннәт түрләрендә булсын, мин ан­нан разый...
– Нурания апа, – дим. – 46 ел каенана белән яшәп, төрле чаклар булгандыр. Сават‑саба шалтыраган чакларда нишли идегез?
– Әлбәттә, төрле чаклар була тор­мыш алып барганда. Ачу килгәч, бер‑ике көн эндәшмичә торасың да, шуның белән уза инде. Хуҗалык, ир, балалар бар, сөйләшмичә ничек торасың? Шуны әйтим – беркайчан да соңгы сүзне өздереп әйтмәдем, сабыр булдым.
– Ике тәкә башы бер казанга сый­мый, диләр. Сезнең аш бүлмәсендә кем хуҗа иде? – дим.
– И, сеңлем, эш кем хуҗа бу­луда түгел! Мин көне буе эштә, әни кайткан җиремә ашарга пе­шереп тора. Ашыйм да хайваннар янына чыгып китәм. Шулай бул­гач, аш бүлмәсендә дә, башкасында да ул хуҗа булган инде. Һәм мо­ның бер начарлыгын да күрмим. Эштән әзергә кайтасың, балалар каралган, өй җыештырылган. Тагын ни кирәк? Без кем хуҗа, дип баш ватмадык. Хәер, хәзер киленем белән дә шулай яшибез.
– Миңа калса, дилбегә күбрәк дәү әни кулында иде кебек, – дип сүзгә кушылды Айрат абый. – Әни бик сабыр ул, тавышланып йөри торган кеше түгел.
Нурания апа елмаеп куйды:
– Сабыр булмасаң, каенанаң белән генә түгел, ирең белән дә яши алмыйсың, – диде.
– Ә хәзер дилбегә кем кулында? – дим Айрат абыйга.
– Ир кеше буларак, мөгаен, миндәдер. Тик шунысын да әйтим: әнинең ризалыгыннан башка өйдә бер нәрсә дә эшләнми. Хатыным белән башта үзара сөйләшкәч: «Тук­та, әни нәрсә дип әйтер?» – дибез. Без бала вакытта әти белән әни шу­
лай әбидән киңәш сорап эшлиләр иде. Бу хөрмәт кенә түгел, ә тор­мыш алып бару уңайлы булсын өчен дә кирәк. Әни безгә караганда өйдә күбрәк тора, эшли, димәк аңа ничек җайлы, шулай итәргә кирәк.
Сафиннарның йортлары заманча, ике катлы. Тормышлары җитеш. Күп итеп мал-туар, тавык‑чеби ас­рыйлар.
– Мин бу нигезгә килгәч, яшәгән өченче йортым инде, – диде Нура­ния апа. – Килен булып төшкәндә каенатамнан калган иске йорт иде. Ул сугышта һәлак булган, аны бел­мим дә. 1968 елда Илгиз белән яңа йорт салып чыктык. 2000 елны яндык без. Мал‑туар белән «Нива» машинасын санамаганда, бернәрсә­сез калдык. Аннан Айрат менә шушы йортны салып чыкты. Авыл халкы, туганнар бик булышты. Мең рәхмәт аларга!

«УЛЫН ЯРАТКАЧ...»
Айрат абыйның тормыш иптәше Гөлнара ханым без сөйләшкәндә гел читтәрәк йөрде. (Камыр ри­зыклары пешергән икән, соңыннан гына белдек.) Аннан соң:
– Менә эшем бетте инде, – дип, безнең янга килеп утырды.
Гөлнара апа да укытучы икән. Арча педагогика училищесын тәмамлагач, Яңа Сала мәктәбенә җибәргәннәр аны. Айрат абый белән аларны мәктәп таныштырган һәм кавыштырган. Икенче уку елы тәмамланыр алдыннан, март аенда туй иткәннәр.
– Иң болгавыр заманда – 1991 елда өйләнештек, – диде Ай­рат абый. – Өч көн өйдә туй иттек. Әти белән әнигә шаккатам, ничек ризык табып бетергәннәрдер.
– Бөтен балаларыбызга да шулай зурлап туй ясадык, Аллага шөкер, – дип елмаеп куйды Нурания апа.
Минем исә Гөлнара апаның кү­ңел кылларын тарткалап карыйсым килде: ике каенана, каената белән яшәргә ничек ризалык бирде икән?
– Улларын яраткач, риза буласың инде... Мин килгәндә, әле ике кае­нана гына түгел, өчәү иде, – диде Гөлнара апа. – Ул вакытта әнинең үги әнисе дә монда яшәде.
Бактың исә, Нурания апаның әти­се, хатыны вафат булгач, икенче тапкыр үзләренең авылларындагы Хәерниса әбигә өйләнгән. Ун еллап яшәгәннән соң, бабай да бакый­лыкка күчкән. Хәерниса әбинең үз балалары булмаган. Хәле авырай­гач, Нурания апа, иреннән ризалык алып, үги әнисен үзләренә алып кайткан. Карчык аларда өч‑дүрт еллап яшәгән.
– Авыр туфраклары җиңел бул­сын. Намаз укыганда каенанам, үз әти-әнием, Хәерниса әби өчен дә дога кылам, – диде Нурания апа.
Сөйләшә торгач, бер «сер» чи­шелде: Айрат абый белән Гөлна­ра апа, өйләнешеп азрак вакыт үткәч, чыгып китәргә уйлашкан булганнар икән. Хәтта авылдан бер йорт алып, аны ремонтлаган­нар да. Тик гаиләдәге зур фаҗига яшь гаиләне бу адымыннан кире кайтарган.
– 1995 елда әти кисәк кенә үлеп китте, – ди Айрат абый. – Әни белән әбине шундый авыр хәсрәт килгәндә ялгызларын калдырып чыгып китеп булмый иде, билгеле. Ул турыда авыз ачып сүз әйтергә дә кыенсындык.
– Ә ни өчен чыгып китәргә уй­лаган идегез? – дим Гөлнара апага.
– Әти белән әни яшьләр, рәхәтлә­неп тормыш итәрдәй кешеләр иде әле. Алар да, без дә үзебезчә яшик, дигән идек. Әйтәләр бит: кеше берне уйлый, Аллаһы Тәгалә икенчене бирә. Юк, төп йортта калганыбызга бер дә үкенмим. Әни булмаса, ул өч баланы ничек үстерер идек. Бакчасыннан алып кайтты, ашатты, юындырды, хәстәрләде. Инде хәзер оныкларның балаларын карый. Әйтергә дә уңай­сызрак: көндәлек эшләрнең күбесе әни җилкәсендә. Без көне буе эштә. (Гөлнара ханым Яңа Салада мәктәп башлангычка калгач, Арчага йөреп эшли башлаган).
Төп нигездә калган ир белән ха­тын ике ул, бер кыз үстергәннәр. Төпчек кызлары Зәринә әле мәктәп укучысы. Ә менә улларының икесе дә өйләнгән инде. Олы малай Ру­зил гаиләсе белән – Арчада, кечесе Альмир үзләре белән төп йортта яши. Кызганыч, яшь килен белән танышып булмады, Дилә әтисе янына киткән иде. Аның каравы, аларның уллары – өч яшьлек Данир белән дүрт яшьлек Зөлфәтне кү­реп сокландык. Гармунда да уйнап күрсәттеләр, бик ягымлы балалар.
– Альмир белән Дилә үзләре сез­нең белән яшибез, дип әйттеләр­ме? – дим.
– Әле олы малай да башта гаиләсе белән монда яшәде, – ди Гөлнара апа. – Улларыбыз авылны ярата шул. Шуңа да шәһәргә китәселәре кил­ми. Дөрес, Казанга йөреп эшлиләр, авылда эш юк бит.
– Яшь гаилә башка чыгарга телә­миме? – дип, Гөлнара апага сорауны икенче төрле биргән булам.
– Юк. Ә нәрсә, йорт зур, рәхәтлә­неп яшәсеннәр. Бүлмәләр күп, икен­че кат та бар. Безгә генә ул булма­ды. (Көлә.) Йокы бүлмәсе – стенка арты иде. Әле ул да икегә бүленгән: чаршауның бер ягында – каена­нам белән каенатам, икенче ягында без йокладык.
Гаилә кыйммәтләре турында сөйләшә-сөйләшә ике сәгатьтән артык вакыт узганын сизми дә кал­ганбыз. Ә бит Сафиннарны икен­че яктан да ачарга кирәк – унга якын үгез, чабышкы атлар тоталар алар. Атлар белән төрле ярышлар­га да йөриләр, колынлата да сата­лар. 30 гектар җирләре бар. Быел җир эшкәртү өчен техника да сатып алганнар.
– Малайлар белән бергә эшли­без, – ди ата кеше. – Бездә хәзер пай җирен алучылар шактый. Үзем авыл җирлеге башлыгы бул­гач, күбрәк мал асраган кешеләр­не: «Җир пайларыгызны алыгыз, үзегез эшкәртегез», – дип өндим. Малларга җитәрлек азыкны үзең үстереп тә була бит.
Яңа Саланың бу күркәм гаилә­се бездә генә түгел, укучыбыз­да да соклану тудыргандыр, дип өметләнәм. Гаилә бәхетләре кителмәсен, берүк.

Автор: Руфия Фазылова
Фото: Лилиана Вәлитова