Дингә юл – гыйлем аша

Ислам академиясе бинасыннан машинага чыгып утыргач, фотографыбыз: «Җәннәттә булып чыктык, әйдә, хәзер үзебезгә кайтыйк», – диде. Әллә миңа гына шулай тоелганмы дигән идем, юк икән – биредә күңелгә тынычлык иңә, җан белән тән тулы гармониягә килә. Югыйсә бит уку йорты гына... Хәер, уку һәм яшәү шартлары буенча бу кадәр уңайлы булган уку йорты Россиядә генә түгел, дөньяда да бүтән юк. Сүзем Болгар ислам академиясе турында.
 
Ислам академиясе булдыруга дәгъва кылучы төбәкләр һәм шәһәрләр берничә иде – Дагыстан, Чечен Республикасы, Мәскәү, Санкт-Петербург, Уфа. Татарстан Республикасы җитәкчелеге Россия Хөкүмә­те белән сөйләшүләр алып барганнан соң Болгар шәһәре җиңеп чыкты. Мондый карарга килүнең төп сәбәбе тарихка бәйле – 922 елда бабаларыбыз Болгар җирендә ислам кабул иткән.
Бүгенге көндә Болгар ислам академиясендә 68 кеше белем ала. Аларның 16сы докторантурада, калган 52се магистратурада укый. Академиянең макса­ты – ислам кануннарын тирәнтен өйрәнергә теләгән мөселманнарга үзебездә белем бирү, ислам дөнья­сында абруйлы уку йортлары бирә торган гыйлемне Россиядә, ягъни Болгар ислам академиясендә укыту.
«БИШЕНЧЕ ЮГАРЫ БЕЛЕМ АЛАМ»
Ислам академиясе тыштан хан сарайларын хәтерләтә: олпат, мәгърур, затлы. Эчкә узгач, ХХ йөз башына кайткандай буласың: башларына кәләпүш, өсләренә ка­заки кигән шәкертләр йөри, азан тавышы яңгырый. (Без килгән­дә намаз вакыты иде). Ишектән узгач та, зур, стеналары бизәкле актлар залына эләгәсең. Барысы да заманча... Искиткеч! Гомумән, Болгар ислам академиясе төзелү­нең тизлеге, масштабы үзе бер могҗизага тиң. 2016 елның 21 ма­енда нигез ташы салынган бина 2017 елның сентябренә студентлар кабул итте. Академия белән та­нышып чыкканнан соң шакката­сың: ничек бер ел эчендә бу кадәр зур бинаны төзеп, аны күркәм, уңайлы да итәргә мөмкин?
Биредә шәкертләр укый да, яши дә. Дәресләрдән соң каядыр чыгып йөрергә кирәк түгел – лек­ция бетте, күрше бүлмәдәге спорт­залга, йә булмаса китапханәгә ба­рырга була. Намаз бүлмәсе, мунча, ашханә дә шунда гына. Икенче катта һәр студентка аерым бүлмә. Фикер алышу, китап укыр өчен дә махсус урыннары бар. Һәм бо­лар барысы да – бушка!
– Мондый уку йорты буладыр дип күпләр уйлап та карамыйдыр, – дим безне академия буйлап йөрт­кән Әмир Билаловка.

Әмир Билалов
– Әйе, мондый уку йортлары дөньяда да юк. Бишенче югары белемемне алам, тәгаен әйтә алам...
– Бишенче?! – дим, гаҗәпләнүемне яшерә алмыйча. – Бары­сы да ислам кануннары буенчамы?
– Беренче югары белемем буенча мин – юрист, калганнары барысы да – дини...
– Бу кадәр уку сезгә нигә кирәк? – дип сорарга теләгән идем, әле ярый эндәшмәгәнмен. Әмир, минем уй­ларымны укыгандай:
– Кеше белем алудан туктарга тиеш түгел. Күпме генә өйрәнсәң дә, бар нәрсәне белеп бетереп бул­мый, – дип җавап та биреп өлгерде.
Әмир Билалов Себер егете – Омск шәһәрендә туып-үскән. Туган ягын­да ике уку йорты, Казанда – Россия ислам институтын тәмамларга өл­гергән. Аннан Фес шәһәрендә (Ма­рокко) «әл-Карауиййин» универси­тетында укыган. Әлеге уку йортын ислам дөньясында яхшы беләләр, ул иң дәрәҗәлеләрдән санала.
Әмир Фес шәһәрендә бары тик гарәп телендә генә укыган, ара­лашкан. Җирле халыкның яшәешен өйрәнгән.
– Мароккода халык бик гади һәм дини, – ди ул. – Мисал өчен, биш яшьлек балалар Коръәнне ят­тан өйрәнә, аның каравы укый-яза, куша‑ала белми. Ул яктан мин алар­ны кызгандым да. Үсәргә, югары бе­лем алырга гади халыкка бик авыр, мөмкин түгел, дисәң дә була.
Әмирне шулай ук Марокко халкының байлыкка табынма­вы да гаҗәпләндергән. Бездәге кебек өсте-өстенә кием, җиһаз алу юк икән. Алмашка бер кием, ашарга өстәл, йокларга диван булса – җитте.

– «әл-Карауиййин» универ­ситетында гарәп телем яхшыр­ды, анда барып укуыма бер генә дә үкенмим, – диде Әмир Била­лов. – Докторлык эшемне гарәп телендә язачакмын. Хәер, Бол­гар ислам академиясендә укучы һәр шәкерт фәнни хезмәтен гарәп телендә эшләячәк. Бу төп шарт булып тора. Укулар да ни­гездә гарәпчә бит. Дөрес, аерым фәннәр рус телендә дә алып ба­рыла.
«БЕЗ БАРЫБЫЗ ДА – СПОРТЧЫЛАР!»
Әмир хәзрәт безне спортзалга алып керде. Шунда ук мунчасы да бар. Ике шәкерт тренажерлар­да шөгыльләнә иде. Алар, бер дә кыенсынмыйча, камера алдында үзләренең көчләрен күрсәттеләр, безнең белән теләп аралаштылар.



– Без барыбыз да – спортчы­лар, – ди Дагыстаннан килгән Ра­мазан Исаев. – Кечкенәдән сам­бо белән шөгыльләндем. Хәзер дә спортның бу төреннән аерыла алмыйм. Спортзал, дәресләр бет­кәч буш тормый, мин үзем монда кермичә калмыйм диярлек. На­маз җанга кирәк булса, физик күнегүләр тән өчен бик мөһим.

Рамазан Исаев
Ислам академиясендә Дагы­станнан 7 шәкерт укый икән. Аларны бирегә җирле Диния нәзарәте җибәргән. Академия тәмамлаганнан соң шәкертләр, үзләренә кайтып, Дагыстан мөселманнарына югары белем бирергә тиеш булачаклар.
Спортзалдагы икенче шә­керт – Ильяс Әхмәтшин белән дә таныштык. Разянь өлкәсе­нең Касыйм шәһәреннән икән. Шәкертнең камил татарчасына игътибар иттем:
– Әти‑әнием өйдә татарча гына сөйләште, – диде егет. – Безнең Касыйм шәһәрендә якынча дүрт мең татар яши, туган телебездә аралашырга тырышабыз.
Ильяска 28 яшь. Башта Разянь өлкәсендә юрист һөнәрен үзләштергән, югары белем ал­ган. Аннан, Казанга килеп, Рос­сия ислам институтын тәмамла­ган. Һәм зур сынаулар аша Ис­лам академиясенә эләккән.
– Монда белем алу – зур дәрәҗә, – ди Ильяс. – Яше­рен-батырын түгел, күпләр сынауларны уза алмады. Ака­демиягә укырга керер өчен компьютерда гарәп телендә тест тапшырдык. Аннан үз кы­зыксынуыбыз турында гарәпчә инша яздык.
– Укулар ничек, җиңел би­реләме? Авырмы? – дим.
– Җиңел димәс идем, минем чит илләрдә алган тәҗрибәм юк. Шулай да сер бирмим, тырышам. Кайбер әйберләрне тәҗрибәле шәкертләрдән дә сорыйм. Би­редә бер-береңә ярдәм итү ди­гән әйбер бик көчле. Беренче көннән үк шулай куелды. Дәре­стә аңлап бетермәдең икән, кур­сташыңнан сорыйсың.
«АЛАР МИНЕМ УЛЛАРЫМ...»
Академиядә укучы шәкерт­ләр арасында, Дагыстаннан кала, Уфадан, Әстерхан, Пенза өлкәләреннән килүчеләр бар. Киләчәктә, һичшиксез, геогра­фия киңәячәк. Ә быелгы «бе­ренче карлыгачларның» күбе­се – Россия ислам институтын тәмамлаган шәкертләр, алар­ның иң яхшылары дип әйтергә кирәктер.

Академия укытучылары ара­сында өч чит ил мөгаллиме дә бар. Шуларның берсе – доктор әс-Сәгъди – ислам дөньясын­дагы бик абруйлы шәех. Икен­че мөгаллим – Исмаил Буль-Буль, 11 ел Палестина мөфтие булып торган, атаклы ислам академияләрендә укыткан кеше ул. Өченчесе, Хәмделла Сафти, чагыштырмача яшь бу­луына карамастан, Мисырда – Каһирәдә укыткан белемле доктор. Киләчәктә тагын югары халыкара дәрәҗәгә ия 10–15 чит ил укытучысын җәлеп итәргә җыеналар.
Без исә Исмаил Буль‑Буль әфәнденең дәресенә кердек. Атаклы профессор рус телен белми икән. Ләкин укыту гарәп телендә алып барылганлыктан, бу ике арада бернинди каршы­лык та тудырмый. Шәкертләр дә гарәпчә яхшы укый-яза, сөйләшә бит. Исмаил әфәнде бик күңелле кеше, көлә‑көлә сөйләште. (Аралашырга Әмир Билалов ярдәм итте.)

Исмаил Буль-Буль
– Студентларның белем дәрәҗәсе ничек? Сезнең тәҗрибә зур бит. Чагыштырып әйтә ала­сызмы? – дим.
– Төрлечә. Алар бит төрле югары уку йортларында белем алганнар. Тик мин борчылмыйм: тырыш­лыклары күзгә күренеп тора. Алла боерса, югары дәрәҗәләргә ирешәчәкбез.
Исмаил әфәнде тормыш иптә­шен дә бирегә алып килгән, алар Болгар шәһәрендә яшиләр. Җирле халык турында:
– Ачык кешеләр, гадиләр, – диде ул. – Студентларымны улларым урынына күреп яратам. Һәркай­сына ярдәм итәсем килә.
Палестинадан килгән атаклы мөгаллим татарча, русча да бер­ничә сүз өйрәнгән.
– Җитәкчелек кирәк дип тапса, мин моннан китәргә уйламыйм әле, – ди. – Шулай булгач, киләсе очрашуда сезнең белән татарча сөйләшербез, насыйп булса. Та­тар теле миңа якынрак, сүзләре таныш...
Болгар ислам академиясен­нән алган тәэсирләрне язманың башында ук әйткән идем. Кабат­лап тормыйм. Бары бер теләк – изге ният тормышка ашсын. Биредә белем алган ир-егетләр киләчәктә Россия ислам дөньясы­на файдалы, дөрес юнәлеш бирүче фән кандидатлары, фән докторла­ры булып танылсыннар иде.

ТР Президенты Рөстәм Миңнеханов:
– Академия ачу – Татарстан, тулаем Россия өчен, шулай ук бөтен мөселман дөньясы өчен дә та­рихи вакыйга. Монда, Болгар җирендә, 922 елда ата-бабаларыбыз ислам кабул иткән. Күп гасырлар дәвамында халкыбыз Аллаһка иманлы булып һәм гореф-гадәтләргә тугры калып, данлыклы һәм катлаулы юл узган. Болгар мәшһүр дин га­лимнәре яшәгән урын булган. Аның үзәгендә Ислам академиясе ачып, без элеккеге шанлы та­рихыбызны яңартабыз...
 
Россия мөселманнарының Үзәк диния нәзарәте рәисе Тәлгать Таҗетдин:
– Әле кайчан гына Болгардагы мәчет ташлан­дык хәлдә иде. Санаулы еллар эчендә Ак мәчет салынды, академия бинасы төзелде. Бу урын бабаларыбыздан калган традицион ислам үзә­генә әйләнергә тиеш. Эш дипломда гына түгел. Экстремистларда да, террорчыларда да диплом бар. Безнең әби-бабаларыбызның дипломы бул­маган, әмма алар дини белемле, дөрес карашлы һәм кыйблалы булган...
 
Болгар ислам академиясе президенты, ТР Президенты ярдәмчесе Камил Исхаков:
– Болгар ислам академиясенең максатлары зурдан. Без кыска гына вакыт эчендә белгечләрне әзерләү буенча дөньякүләм дәрәҗәгә күтәрелергә тиеш. Магистрларны гына түгел, докторларны һәм дөньякүләм ислам белгечләре элитасына керәчәк кешеләрне әзерләргә тиешбез. Монда укуын дәвам итәргә лаек табылган кешеләр өчен биредә уку, киләчәккә яхшы юллама булачак. Ака­демияне тәмамлаган кеше үзенә эш таба алачак. Бу юнәлештә актив эшләячәкбез.
 
Болгар ислам академиясе ректоры Рафыйк Мөхәммәтшин:
– Академияне тәмамлаучыларга ике төрле диплом биреләчәк, беренчесе – теология буенча дәүләт дипломы, икенчесе – ислам фәннәре кандидаты яки докторы дипломы.
Әлбәттә, бүген эшлисе эшләр бик күп. Яхшы, ислам дөньясында исемле укытучылар коллективы тупларга кирәк, дәреслекләр белән тәэмин итүне эшләп бетерәсе бар.
Татар телен укытуга килгәндә, җавап бик гади һәм анык: Болгар ислам академиясе – федераль дәрәҗәдәге уку йорты. Шуңа күрә уку гарәп һәм рус телләрендә алып барыла. Дөрес, студентларга фәнни эшләр язганда, татар телле чыганакларга да таянырга әйтәбез.