Татарстан

Иҗтимагый-сәяси басма

Монда «Татарстан» булды
Америкадан кайткан татар ризыгы

Америкадан кайткан татар ризыгы

Татарның милли ризыклары турында сөйләшә башласак, табынны ит, бәрәңге, камырдан башка күз алдына китерүе кыен. Сүз дә юк, алда санап кителгән өч ризык безнең көндәлек туклану рационында һәрвакыт бар. Тик алардан башка да кичке аш әзерләп була бит. Әле ниндиен генә! Татарстанның атказанган артисты Айгөл Хәйри моны раслап күрсәтте.

28 марта 2019

«ИРЕМ ЯРАТКАНГА...»
 
 
Телефоннан сөйләшкәндә, Айгөл Америкадан алып кайткан бик тәм­ле ризык рецепты турында сөйләде. Ит белән баклажан салаты икән ул.
– Америкага баргач, бер татар ханымда яшәдек. Шунда ул ризык­ны беренче тапкыр ашап карадым. Һәм гашыйк булдым. Хәзер ул без­нең гаиләбезнең яраткан ризыгы, – диде.
Айгөл әлегә декрет ялында. Тор­мыш иптәше Салават белән кызла­ры Җәмилә (6 яшь) һәм Җәлилне (1 яшь) үстерәләр. Без килгәндә хуҗабикә фатирында үзе генә иде.
– Минем бүген – ял көнем, кы­зыбызны – каенанама, улыбызны үз әниемә җибәрдем, – диде.
Җырчының зәвык белән эшлә-нгәнаш бүлмәсенә узабыз. Монда һәр нәрсә – үз урынында. Савыт-сабадан башлап өстәл-урындыкка кадәр зәвыклы, затлы. Айгөлнең өе дә нәкъ үзе кебек икән, дип уйлап куйдым.
Без килгәнче ул барысын да әзерләп өстәлгә тезгән иде.
– Бу салатны көзен дә бик еш әзер­лим, – диде Айгөл. – Чөнки бакчада яшелчәләрнең мул вакыты. Хәер, кышын да пешерәм инде. Ирем Казахстаннан булганга, яшелчә ри­зыкларын бик яратып ашый. Алар чынлап та тәмле, җиңел, файдалы. Ул як халкының яшелчәләргә өс­тенлек бирүе, бәлки, анда аларның күпләп үсүе белән бәйледер.
Бактың исә, баклажан салаты бо­рынгы рецепт икән. Ул Азия халык ашларында гына түгел, Америка татарларында да мәхәббәт яула­ган. АКШ на милләттәшләребезнең кайчандыр Төркия, Япония кебек илләрдән күченеп килгәннәрен исәпкә алсак, әлеге ризыкның ни өчен дөнья буйлап таралган­лыгын да бик яхшы аңларбыз.
Исеме салат булса да, Айгөл әзер­ли торган ризыкны кайнар килеш тә, суытып та ашарга мөмкин. Икен­че аш урынына да бирергә була. (Ул турыда соңрак).
Җырчы, иң беренче эш итеп, су­ганны ярым түгәрәкләп турады. Ан­нан сарымсакны вак итеп бүлгәләде. Һәм, зур казанга сыек май агызып, суган, сарымсакны салды. Алар кыза торган арада кишерне ярым түгәрәкләп турый башлады.
– Кулың кулга йокмый. Ризык пе­шерү синең өчен көндәлек эш ах­рысы? – дим.
– Әйе. (Елмая). Гастрольләрдә бул­маганда өч төрле төшке аш әзер­лим. Һәм бу миңа бик ошый. Әнием дә бик тәмле пешерә. Аның гөбәдия, чәкчәк, пәрәмәчләрен ашап туеп булмый. Әнидән күреп мин дә бә­леш, өчпочмак кебек милли ризык­ларыбызны хәстәрлим, аныкына охшатырга тырышам. Ә менә кияүгә чыккач, Азия кухнясын өйрәнергә туры килде. Ни өчен дигәндә, ирем камырдан бигрәк, әчкелт, кырку ри­зыклар ярата. Алма‑Ата шәһәрендә туып‑үскән егет ул.
1-22
«КҮЗ ЯШЬЛӘРЕМНЕ КӨЧКӘ ТЫЯМ»
Айгөл казанны ачты. Суган белән сарымсак йомшап, саргаеп киткән иде. Шуның өстенә пешкән, «са­ламлап» туралган итне салды.
– Озакка китмәсен, дип, сез килгәнче итне пешереп, әзерләп куйган идем, – диде хуҗабикә. – Итне пешермичә, майда кызды­рырга да була. Алай да әзерләгәнем бар. Тик пешкән ит белән ризы­гыбыз йомшаграк, әйбәтрәк чыга дип күрәм.
Тураган кишерне салды. Аннан баклажанны урталай кисеп турый башлады.
– Айгөл, сине республиканың йөзе дип әйтергә дә буладыр. Төрле рәсми чараларда еш җырлыйсың, чит илләрдә Татарстан исеменнән чыгыш ясыйсың. Бу бит үтә җавап­лы эш... – дим.
– Әлбәттә, җаваплы. Гадәттә бик нык дулкынланам. Һәр бар­ган илдә үзебезнең милләттәшлә­ребез белән очрашу минем өчен сәхнәгә чыгып җырлау гына түгел, ә шул җыр-моңнар аша үзебезнең тарихыбыз, гореф-гадәтләребез белән уртаклашу да. Алар шундый ватанпәрвәр кешеләр. Сәхнәгә чыкканда күз яшьләремне көчкә тыям. Шуңа да милләттәшләребез белән күрешү минем өчен зур бәхет. Һәм нәкъ менә шул мизгелдә үзем­нең дөрес юлдан баруыма инанам.
– Кайларда булдың?
– Санап китсәң, бик күп инде... Казахстан, Кыргызстан, Төркмәнстан, Азәрбайҗан, Кувейт, Словения, Төркия, Швеция, Польша, Франция, Финляндия, АКШ, Колумбия...
Айгөл баклажанны турап бетерде дә казанга салды. Һәм татлы бо­рычны озынча итеп кисә башлады. Җырчы ике төрле борыч алган: кы­зыл һәм сары.
– Мөһим түгел, сарысы да, кызы­лы да ярый, – диде хуҗабикә.
Айгөл борычларны шулай ук ка­занга салды. Яшелчәләрнең бары­сын бергә яхшылап болгатты. Аннан казанга тоз, төелгән кара, кызыл борычларны салып, янә бутады. Та­гын әле томат пастасы да өстәде. Шулар барысы бергә бер сәгатьләп пешәргә тиеш икән.
– Әчкелт-төчкелт ризык була бу, – диде хуҗабикә. – Безгә килгән ку­наклар аны һәрчак мактап ашый.
– Көндәлеккә нинди ризыклар әзерлисең? – дим Айгөлгә.
– Иртән һәрвакыт ботка ашый­быз. Төрлесен пешерәм. Мисал өчен, кызыбыз Җәмилә сөтле дөге боткасы ярата. Ирем белән ясмык боткасы яратабыз. Гөмбә ашлары да пешерәм. Рационны гел төрлән­дерергә тырышам...
«КАЗАНГА МУЗЫКАЛЬ ТЕАТР КИРӘК!»
Күпләр беләдер дип уйлыйм, Ай­гөл галим, язучы, публицист Әнвәр Хәйринең кызы. Әтисе 66 яшендә, яңа планнар, идеяләр белән янып йөргәндә, кинәт кенә вафат булды.
– Әтиемнең эшләгән эшләре бихисап күп иде. Яңа ачышлар, яңа планнар, дисеңме... Ни кызга­ныч, тормышка ашмаган эшләре калды. Үземне күпмедер дәрәҗәдә аның дәвамчысы итеп тә хис итәм. Озын көйләргә, борынгы җырларга мәхәббәтем нәкъ әтиемнән күчкән, дип әйтә алам. Шуңа сөенәм: әтие­без Җәмиләне күреп тәрбияләргә өлгерде. Үз үлемен сизгән кебек, бер минут буш вакыты булуга, Җә­милә белән уйнады. Иртә, кич дип тормый, аның белән урамга чыгып китә иде.
Алда әйтелгәнчә, Айгөл әлегә дек­рет ялында. Аңа кадәр Н. Җиһанов исемендәге Казан дәүләт консер­ваториясендә студентларга белем биргән. Шулай ук ул – консервато­риянең опера студиясе солисты да. Күпләр тагын беләдер дип уйлыйм: җырчы 2012–2017 елларда Г.Камал исемендәге театрда эшләде. «Зәңгәр шәл» спектаклендә Мәйсәрә ролен башкарды.
1-23
– Казанга музыкаль театр кирәк, – диде Айгөл. – Консерва­тория ел саен дистәләгән талант­лы татар егет-кызларын чыгара. Аннан алар нишләргә белми ап­тырап йөри. Без Казан дәүләт кон­серваториясенең опера студиясендә музыкаль комедияләр, опералар куеп карадык: «Башмагым», «Кара пулат» – халык бик теләп йөрде. «Башмагым»ны Салих Сәйдәшев исемендәге зур концертлар залында да куйдык. Ләкин анда сәхнә арты да, оркестр чокыры да юк. Деко­рацияләр, реквизитлар барысы да шартлы гына иде. Үзебез ничек булдыра алдык, шулай җиһазла­дык. Шуңа күрә, махсус зал бул­мый торып, музыкаль театр эшләү бик авыр. Анда бит акустика да бик зур әһәмияткә ия. Музыкаль театр сәхнәсе таләп итә торган тагын бик күп нечкәлекләр бар. Декора­цияләрне кинәт кенә алыштыру, әй­тик, бер яссылыктан икенчесенә кү­черү мөмкинлекләре һ. б.лар. Әгәр үзебезнең монументаль бинабыз булса, күпме җырчылар, компози­торлар, дирижерлар, режиссерлар, оркестрлар үзләрен шунда сыный алырлар иде. Бик кызганыч... Без­нең бит шундый уйныйсыбыз, клас­сикларыбыз калдырган мирасны хәзерге буынга җиткерәсебез килә. Бүтән шәһәрләргә барып, заманча техника белән җиһазланган бина­ларны күргәч, чын күңелдән кызы­гып кайтабыз...
«КАЗАНДА ЯШӘРМЕН ДИМӘГӘН ИДЕМ...»
Әнә шундый шактый җитди тема­ларга сөйләшеп торган арада казан турында оныта да язганбыз. Айгөл, урыныннан сикереп торып, плитә янына йөгерде.
– Төбенә утырмасын!
Хуҗабикә яшелчәләрне кашык белән баскалап карады.
– Иң мөһиме: кишер белән татлы борыч каты булмасын, калганнары аның пешә инде, – диде.
Җырчы бу салатны кичтән ясап куя икән. Иртәгәсен генә ашыйлар.
– Хәзер Салават кайтып җитә. Токмач та пешереп алыйм әле, тук­лыклырак булсын, – диде Айгөл.
Бактың исә, токмачны аерым пешереп, өстенә әлеге баклажан салатын салсаң, шулпасыз лагман була икән.
– Пеште, әзер, – диде Айгөл һәм казанны уттан алды. Аш бүлмә­сенә борыч, яшелчәләрнең татлы исләре таралды.
Ул да түгел, ире Салават кайтып керде.
Салават Табаев дигән исем җыр дөньясындагы кешеләргә яхшы таныш. «Моң» мәктәп-студиясе һәм продюсерлык үзәген оештыр­ган музыкант, җырчы-башкаручы ул. Айгөлнең музыкаль продюсеры булып та санала. Салават – филолог, культурология белгече, белемле, фикерле кеше. Белеме буенча тел­че булса да, тормышы гел музыка белән бәйле булган икән. Хәзер дә шулай.
– Профессионаллар юк... – диде Салават. – Дөресен генә әйткәндә, мин Казан турында югарырак фи­кердә идем. Ләкин безгә моң, белем, зәвык кебек төшенчәләр җитешеп бетми. Айгөлне очратмаган булсам, мөгаен, биредә яшәмәс тә идем...
Мин исә керфек астыннан гына Айгөлне күзәтәм: ире сөйләгәндә ник бер сүз кыстырып карасын. Татар хатыннарына хас булганча, тыныч кына табын әзерләп йөрде.
– Әйдәгез, рәхим итегез! – дип, ба­рыбызны да табын артына чакырды. Авыз итәбез... Нәкъ лагман! Төелгән кызыл борыч белән сарымсак – әч­келтем, ә татлы борыч баллырак тәм биргән бу сыйга. Менә шулар кушылмасы аппетит уята һәм эк­зотик төсмер өстәгән дә.
– Америка татарлары бу салатка бер чили борычы да сала, – диде Айгөл. – Мин алай эшләмим, авызны яндыра торган була. Без бит ул кадәр зәһәр ризык ашарга өйрәнмәгән.
Зыялы, зәвыклы кешеләр янәшә­сендә менә шундый кичке аш булды. Дөресен генә әйткәндә, ризыкка бо­лай «гашыйк булганымны» хәтерлә­мим. Миңа калса, һәр хуҗабикәнең аш‑су дәфтәренә теркәлергә лаеклы рецепттыр ул!
 
АЙГӨЛ ХӘЙРИДӘН БАКЛАЖАН САЛАТЫ РЕЦЕПТЫ:
1-1
Кирәк булачак (6 кеше өчен):
Баклажан – 5–6 данә (зурлыгына карап)
Сыер ите – ярты кило
Кишер – 2–3 баш
Суган – 1 баш
Татлы борыч – 2 баш
Сарымсак – 4–5 тырнак
Томат пастасы – 2 бал кашыгы
Сыек май – 100 мл
Тоз – ярты бал кашыгы
Кара борыч, кызыл борыч – тәменчә
 

  1. Ваклыйбыз!1-2

  2. Турыйбыз!1-3

  3. Агызабыз!1-5

  4. Салабыз!1-4

  5. Кушабыз!1-6

  6. Салабыз!1-8

  7. Кисәбез!1-9

  8. Өстибез! 1-10

  9.  Турыйбыз!1-12

  10. Кушабыз! 1-14

  11. Ваклыйбыз! 1-15

  12. Салабыз! 1-16

  13. Болгатабыз! Өстибез! 1-17

  14. Кушабыз! 1-18

  15. Табынга бирәбез! 1-19


 
1-20
 
 

Добавить комментарий

Номер темасы
Журнал Татарстан

Подпишитесь на обновления: