Камил Исхаковтан кыздырылган бәрәңге

Кирәк булачак:
Бәрәңге – 2 кг
Суган – 4–5 данә
Зәйтүн мае
Тәменчә – тоз


ОЯТ...
Ышанасызмы-юкмы, «Татар­стан»ның баш мөхәррирен, кайна­насыннан соң икенче кеше булып, бәрәңгене дөрес әрчи белмәгәне өчен, Камил әфәнде оятка калдырды.
– Кем инде шулай калын итеп әрчи? – дип канәгатьсезлеген бел­дерде ул һәм бәрәңгене, кабыгы искиткеч нәзек спираль рәвешен­дә сузылып барырлык итеп, әрчеп тә күрсәтте. Бу спиральдәге кабык шулкадәр юка ки, хәтта үтә күрен­мәле.
Оялудан тәмам кызарып чыккан баш мөхәррир, кулинария белән башка бәйләнмичә, үзенең төп ва­зыйфасына –әңгәмә коруга кере­шергә карар кыла һәм бәрәңгегә башка кагылмый.
ЯРЫШ ТУРЫНДА СҮЗ ДӘ БУЛА АЛМЫЙ!

– Камил әфәнде, кыздырылган бәрәңге – яраткан ризыгыгызмы?
– Гадәттә, мин бар нәрсәне дә ашыйм. Тик ничектер өйдә бер тапкыр бәрәңгене мин кыз­дыргач, ул гаиләбездә иң яраткан ризыкка әйләнде дә куйды. Соңын­нан тагын кыздыр әле, дип, бик еш сорап йөрделәр... Ләкин инде күптән таба тотканым юк. Ха­тыннан бик уңдым, аш‑суга кулы ята. Теләсә нәрсәне пешерә-әзер­ли ала. Бу мәсьәләдә ул чын оста. Өстәвенә, осталыгын камилләштерә бара. Мин исә, мөгаен, элек белгән нәрсәләремне дә онытып бетер­гәнмендер... Менә хәзер тикшереп карарбыз!
– «Ир-атлар сирәк пешергәнгә күрә тәмле пешерә» дигән фикер белән килешәсезме?
– Юк! Бу яктан мин һичнәрсәгә өмет итмим. Ярыш турында сүз дә була алмый! Хатыным һәрвакыт беренче булачак. Әле без таныш­кан комсомол вакытларында ук шу­лай иде. «Комсомол» дип аталган бик шәп мәктәп бар иде. Ни генә сөйләсәләр дә, партия дә, комсо­мол да – кешене ышану-ышандыру кораллары. Кеше һәрвакыт нәрсәгә дә булса ышанырга тиеш. Һичбер имансыз, бернәрсәгә дә табынмый­ча яшәү мөмкин түгел.

ИМАН МӘСЬӘЛӘСЕ
– Инде шул ышанычны югал­тып тормыш итүебезгә ничә ел...
– Шул «кәнфит»ебезне тартып ал­гач, яшьләребез үз мәшәкать-борчу­лары белән йөзгә‑йөз калды. Комсо­молга алмаш ясап карарга маташалар, әйтик, төрле яшьләр хәрәкәтләре, берлекләре, алар фәкать ахыргача уйланып бетмәгән, димме... Ни дисәк тә, берләштерүче һәм тәрбия бирүче көч буларак, асылда комсомолга ал­маш юк.
Мин хәзер «Казан нуры» мәчетенең мәхәллә шурасы рәисе (әтиемнең киңәш-нәсихәтләренә зур хөрмәт белән карыйм) булып торам һәм ке­шегә иман кирәклеген гел күрәм. Яшьләр мәчеткә дә, чиркәүгә дә, бер сүз белән генә әйткәндә, гомумән дингә тартыла. Дин дәүләттән аерыл­ган илдә шундый тартылу, кызыксы­ну бу. Аларны берәү дә мәҗбүриләми, үзләре киләләр.
– Димәк, Аллага ышану теге комсомолга ышануны алышты­ра ала?
– Мин үз күзәтүләремне, көн саен күргән нәрсәләремне генә җиткерәм.
Бәлки, бәрәңгене җитәрлек әрче­гәнбездер? Табага сыярмы икән? Мин дә чамалап бетермим. Нигездә, миңа бәрәңге әрчү ошый. Кызыклы шөгыль. Тынычландыра...

Һәм без бәрәңге кабыкларының бөтерелә-бөтерелә сузылып төшүен өзмичә генә, әңгәмәне дәвам итә­без.
– Мин моны ни өчен сөйлим, – ди Камил әфәнде, – чөнки мәхәллә шурасы рәисе буларак, хуҗалык эшләре өчен җавап бирәм, мәчетне яшәтер өчен акча юнәтәм. Минем бурычым – мәхәллә халкы өчен бөтен мөмкинлекләрне тудыру. Ә аларның саны даими арта бара, бүлмәләр, урыннар торган саен җитми. Әле бер янкорма салабыз, әле икенчесен төзибез, чатыр кора­быз, палатка куябыз... Ә урыннар тагын җитми! Менә бүген җомга – мөселманнар өчен изге көн. Җомга намазына хәтта кеше азрак була торган җәй көнендә дә бихисап халык килә. Тик бүген аеруча күп, аеруча ыгы-зыгы. Ләкин иманлы кешенең намаз алдыннан тәһарәт алырга да мөмкинлеге булырга тиеш. Димәк, су, краннар кирәк, алар янында этеш-төртеш, чират булмавы да мөһим. Шундый шарт­лар тудыру белән мәшгуль чагымда, җәмгыятьтәге рухи процесслар­ның алга баруын күрәм. Бу безнең теләкләргә бәйле түгел. Ата-аналар да һичкемне куып китерми, җәмгы­ять тә бездә, Татарстанда, һичкемне мәҗбүриләми. Татарстанлыларның эш сәгатьләренә күз салсак, берәү дә мәчет режимына җайлашма­ган икәнлеген күрербез. Мәсәлән, көндезге сәгать 12 дә мәчеттә на­маз вакыты, ә бу вакытка бездәге эш урынында җыелыш билгеләп куярга мөмкиннәр. Ягъни иҗтима­гый тормыш динле, иманлы затлар режимын ислам дәүләтләрендәге кебек исәпкә алып көйләнми. Әмма кешеләр өйлә намазына, әйтик, төшке аш вакытында килергә ба­рыбер җай таба. Бу – факт.
– Сез – дини академия президен­ты, шул ук вакытта дәүләт кешесе дә. Үзегезнең дингә мөнәсәбәтегез нинди? Ураза тотканыгызны белә­без. Авыр булдымы?
– Кешенең эчке халәте шундый булганда, бер дә кыен түгел. Ә вакыт ягын караганда, 19ар сәгать ашарга да, хәтта су да эчәргә ярамаган озын көннәр булды...
– Җиләс бүлмәләрдә диван­га сузылып яту бер хәл, тик сез бит башкалар белән иңгә-иң, хәт­та алардан күбрәк тә эшлисез?
– Ураза тотуым беренче ел гына түгел, күнеккән инде, сәламәтлек өчен дә файдасы бар бит: организм чистара.
Гафу итегез, мин монда сезне сөйләштереп, бәрәңгене онытып җибәргәнмен. Бүген бәрәңгегә уң килә торган көндер. Дүртәү генә калган. Чистартып бетеримме?
Әрчеп бетерергә бездән риза­лык алгач, Камил әфәнде калган бәрәңгеләрне дә кабыктан арын­дыру эшенә кереште. Һәм тиздән каршыбыздагы әрчелгән бәрәңге тау булып өелде, армиядәге һәр кух­няда кызыгырлар иде моңа.
ШӘРЫК ҺӘМ КӨНБАТЫШ
– Берничә ел Россия белән ис­лам дөньясы арасында бәйләүче чылбыр буыны булып торды­гыз. Шәрык менталитетын яхшы беләсез. Бу өлкәдә нинди уңыш­ларга ирештегез?
– Мине шулай бәйләгеч буын дип атавыгыз кызык. Мин Ислам конференциясе оешмасында (ИКО) Россия Федерациясенең беренче вәкиле булдым. Бу конференция 61 илне берләштерә: анда 57 әгъза һәм 4 күзәтүче дәүләт бар. Күләм­лелеге һәм илләр саны ягыннан ул БМОдан соң икенче оешма бу­лып тора. Җитди һәм саллы берлек. Россия анда бары тик Президен­тыбыз Владимир Владимирович Путин тырышлыгы белән генә эләгә алды. Ул дөньякүләм масштабта бик дөрес сәясәт алып барып, тор­мышның бу тарафын да онытмады. Малайзиядә узган ил башлыклары саммитында Владимир Владими­рович Россиядә 20 миллион мөсел­ман яшәвен белдерде, һәм аларның читтән килгәннәр түгел, ә җирле халык икәнлегенә басым ясады, шуңа күрә безнең исламга туры­дан-туры бәйләнешебез булуын раслады. Үз чыгышы белән ул бу вакытта бөтен ислам дөньясын уя­тып җибәрде һәм безне күзәтүче сыйфатында конференциягә кабул иттеләр. Мине даими вәкил итеп билгеләделәр. Моңа беренчел ни­гез әле 2005 елда ук салынган иде, ул вакытта Россия Президентының Ерак Көнчыгыштагы тулы вәкаләтле вәкиле буларак эшли башлаганда, бездән Ислам конференциясенә катнашачак делегацияне җитәкләү миңа йөкләнде. 2005 елның декабрь аенда Ислам конференциясе оеш­масы Мәккәдә ил башлыкларының чираттан тыш саммитын уздыра­чагын игълан итте. Анда Владимир Путин да чакырылган иде. Ләкин мөселман булмаган кешегә Мәк­кәгә юл ябык, ә мөселман Исхаков кул астында гына иде. Шул рәвешле мин җитди ислам оешмасына бе­ренче тапкыр эләктем. Һәм ИКОда күзәтүче булган Россия Федерация­сенең тәүге делегациясен җитәклә­дем.
КИЛӘЧӘК КУНАКЛАРЫ
– Хәзер Болгар ислам ака­демиясенә җитәкчелек итәсез һәм «Татарстан» журналының август санындагы төп тема – «Киләчәк кунаклары» тема­сына (Татарстанда тормышка ашырыла торган яки киләчәктә эшләнәчәк проектлар турында) эләктегез. Болгар академия­се әнә шундыйлар хисабында. Яңа уку елында академия укы­тучылар коллективы белән ту­лысынча тәэмин ителгән хәлдә эш башлаячакмы?
– Сезгә мәгълүм булганча, быел 1 сентябрьдә Корбан бәйрәме – ул мөселманнарның зур бәйрәме. Болгар академиясен әнә шул бәй­рәм үтүгә үк ачу планлаштырыла.
Укытучылар коллективына кил­гәндә исә, аны туплау – шактый катлаулы процесс. Аны халыкара дәрәҗәдәге эш дип билгеләргә дә мөмкин, ә андый эшнең нинди кыенлыклар белән бәйле икәнен ча­маларга була. Әйтик, без бер чит ил укытучысын чакыру өчен бик озак вакыт сөйләшүләр алып бардык. Чөнки череп чыккан дәһрилек чо­рында, гыйбадәтханәләрне җимер­гән елларда, без үз кадрларыбызны тәмам җуеп бетердек. Галимнәр, тәҗрибәле остазлар юк... Тыелган зона иде бит ул. Шунлыктан хә­зер, дөньякүләм дәрәҗәдәге белән тиң булырлык, лаеклы белем бирү өчен, чит ил белгечләрен чакырырга мәҗбүрбез. Каһирәдән шундый бер галим белән уртак тел таптык, ул Болгар академиясендә хезмәт куячак. Ләкин кешене эшкә чакыру өчен, без әүвәл РФ Хезмәт министрлыгыннан квота алырга тиеш. Әлеге квотаны сорап февральдә мөрәҗә­гать иттек, июльдә генә алуга иреш­тек. Тәртип шундый! Әлеге галим күп еллар Каһирәдә яши, әл‑Әзһәр университетында эшли, шуңа күрә квотаны Мисырга дип алдык. Бак­саң, ул Палестина гражданы булып чыкты! Рөхсәт алу тәгәрмәчен тагын тәгәрәтеп җибәрсәң генә... Квота бирү эшен тизәйтү турында сөй­ләшү өчен, миңа ашыгыч рәвештә хезмәт министрына юл тотарга туры килде. Квоталар, визалар – тиз эшләнә торган нәрсә түгел, ә безнең күп гамәлләребез шулар­га бәйле. Шуңа күрә укытучылар коллективы тулысынча тупланган дип әйтә алмыйм әле.

– Кояшлы, җылы Каһирәдә яшәгән кеше безнең шактый салкын төбәккә күчеп килергә ничек ризалашты соң?
– Иң әүвәл ул – бөек галим кеше, һәм аның өчен яңа урын­дагы яңа эш фәнни кызыксыну уята. Өстәвенә, алты ел Палестина мөфтие дә булып торган, тормышта күп нәрсәгә ирешкән шәхес. Чит ил укытучылары өчәү булачак. Алар­ның монда күченү эшен оештыруда вакыт‑вакыт бик зур кыенлыклар чыкты. Ләкин, ил күзлегеннән фи­кер йөрткәндә, шулай дөресрәктер дә. Болай тәртип күбрәк.
– Ә студентлар составы ни хәл­дә?
– Студентлар туплау өчен, теләге булганнардан документлар җыеп алырга кирәк. Ә без – 9 августта гына лицензия алган оешма. Җит­мәсә, шундый вакыт туры килде: Россиядә 1 ел да 9 ай һичбер юга­ры уку йортына лицензия бирелми торды.
Камил әфәнде бәрәңгене әрчеп бетереп, аны озынча нәни бо­рысчыклар итеп турарга кереште. Түгәрәк бәрәңгеләр өеме күз алды­бызда әнә шундый «борысчыклар» тавына әйләнә.
– Кыздыра башлаганбыз икән, бөтен Казанга җитәрлек булсын инде, – дип елмая ул.
«Татарстан» каршы түгел. Тәмле­не сизеп, эчтә бүреләр улый башла­ды инде.
БЕЛЕМ ЙОРТЫ
– Ник ислам академиясен Ка­занда түгел, ә Болгарда ачарга карар кылынды? Татарның ата-бабалары ислам динен ка­бул иткән җир буларак әһәмия­тенә карамастан, республиканың башкаласы күпкә уңайлырак ич.
– Мин элегрәк кабул ителгән ка­рарлар турында сөйләшеп торуга беркайчан да вакыт әрәм итмә­дем. Файдасыз гамәл, кирәкме ул? Рөстәм Нургалиевич белән Мин­тимер Шәриповичның миңа күр­сәткән ышанычын хөрмәт итәм, һәм минем туп бурычым – эшләргә! Ахыр нәтиҗәдә Россиянең имин­леген тәэмин итәчәк уку йорты булдырырга. Чит илдә белем алырга мәҗбүр яшьләребезнең акыл­ларына, күңелләренә үтеп кереп, бу дәүләтләрнең махсус хезмәтләре бик көчле йогынты ясый. Балалары­быз белемне читтән эзләргә тиеш түгел, алар лаеклы белемне монда алсын.
Әйе, билгеле бер проблема бар: Болгарга юл өч сәгать ала, кайтыр өчен тагын өч сәгать кирәк – якын җир түгел. Ләкин син белгечлек алырга, белем тупларга телисең икән, моннан да яхшысы була да ал­мый, чөнки академия шәһәрдән ерак урнашкан. Бер мисал ките­рим. Казанның Меңьеллыгына әзерләнгәндә, биш ел дәвамында «Идел – Нократ төбәгендә право­славие» һәм «Идел – Нократ төбә­гендә ислам» темаларына фәнни конференцияләр уздырдык. Аларга бөтен дөньядан галимнәр җыел­ды, кызып‑кызып фикер алышты. Башта ул фәнни җыеннар Казанда узды. Һәм мин шуңа игътибар ит­тем: танышлары, дуслары яшәгән зур шәһәрдә чит галимнәр тәнәфес вакытында шулар янына шылу ягын карый. Төп эшкә зыян килә, чөнки барысы да каядыр ашыга. Шун­нан соң без «Казан» теплоходына күчтек. Тәһраннан Ослога кадәр Бөек Идел сәүдә юлын кайтарган теплоход ул. Ябык тирәлеккә эләк­кән галимнәр шулкадәр нәтиҗәле хезмәт күрсәтте ки! Качып китәр, ашыгыр урын юк бит! Болгарда да әнә шундый мөмкинлек туды­рылган. Анда алты торак кампу­сы төзелгән. Укыр өчен дә, яшәр өчен дә, фән белән шөгыльләнер өчен дә искиткеч уңайлы шарт­лар. Моның үз өстенлекләре бар. Чөнки безнең төп эшебез – яхшы белгечләр әзерләү, ата-бабалары­бызның эшен дәвам итеп, гыйльми тикшеренүләр алып бару. 1080 елда нәкъ менә Болгарда Дәрүл‑Голүм – Белем йорты дип атаган универ­ситет булдырылган. Анда фәнни кадрлар әзерләнгән, монда чыккан 30 меңләп гыйльми хезмәтне бүген ислам дөньясында бу өлкә белән кызыксынган, аларның әһәмиятен аңлаган һәркем файдалана.
ИҢ МӨҺИМЕ – БАШЛАП ҖИБӘРҮ
– Болгар ислам академия­се исемнәре бар дөньяга бил­геле башка уку йортларыннан ни белән аерылып торачак?
– Безнең башлап җибәрү нигезе­без бик кызык. Йөзьеллык атеизм мәйданында эш башлыйбыз. Мон­дый старт урыны ислам уку йорт­ларының барысына да «тәтеми». Шуның белән кызыграк та. Коръән конституция итеп каралган, халыклары Коръән кушканча яшәгән дәүләтләрнеке белән чагыштырган­да, безнең старт мәйданы иң талым­сызы. Әйе, мәсәлән, нефть чишмә булып җир астыннан бәреп торган Согуд Гарәбстаны кебек бихисап та­бигый байлыклар белән мактана ал­мыйбыз. Безгә аны тырышлык куеп, суыртып чыгарырга туры килә. Бездә бер баррель нефть чыгару 20 доллар яки аннан да кыйбатрак хакка төшсә, аларда исә – 2 доллар гына. Гомумән, аларда акча күп, мә­гарифкә гаҗәеп зур акчалар бүлеп бирелә. Согуд Гарәбстанының бөтен акчасы Америкада саклана, димәк, алар университет төзесә, аны шун­дук өр‑яңа технологияләр, америка­лыларга хас иң югары дәрәҗәдәге техник процесслар, уку‑укыту до­кументациясе белән тәэмин итә. Һәм без шул югарылыкка күтәре­лергә тиеш.
– Ул дәрәҗәгә ирешербез дә, лаеклы белем дә бирербез, тик ул белгечләрне ничек үзебездә саклап калырга?
– Хәзер беренче төркем генә тупланачак. Магистр әзерләү өчен өч ел кирәк, уку йортын тәмам­лаучыларны эш урыннары белән тәэмин итү, аларга юлламалар бирү өчен, әнә шул өч елда безгә бар­лык мәсьәләләрне хәл итү зарур. Без магистрлар әзерлибез, ә алар соңыннан бакалаврларны укытырга тиеш. Россиядә бакалаврлар әзер­ли торган ун югары уку йорты бар, бездән магистрлар чыгуга, аларда эш урыннары әзер булырга тиеш. Яки инде уку йортын тәмамлаучы­лар мәчетләргә имам булып эшкә килә ала. Ләкин бу процессны кон­трольдә тоту мөһим, бу тармакта тәртип булдыру таләп ителә. Фи­кер-ниятләр бар, әмма аларның барысын да ачып салырга иртәрәк. Буш сүзләр генә булмасын өчен, һәр якны уйлап бетерергә кирәк.
– Шартлары да яхшы булыр­га тиеш. Яшьләр бит хәзер акча күбрәк түләнгән урынны сайлый. Ә аларга чит илдә эш тәкъдим итеп куйсалар...
– Тәкъдим итмәячәкләр. Чит илдә әлегә безнең белгечләрнең бәя­се нульгә тигез. Чөнки аларның үзләренеке яхшырак.
– Сез бит бер‑бер нәрсә уйлап тапмый калмыйсыз?
– Беләсезме, эш нәрсәдә: мин Рөстәм Нургалиевичка әнә шуңа күрә дә бу вазыйфага алы­нырга ризалык бирдем. Нигездә, мин дәүләт эшендә бик зур тәҗрибә туплаган кеше кебек, ләкин әлеге академиядә ниндидер мөмкин­лекләргә ия шәхес кенә алга куелган максатларга ирешә ала. Бу очракта минем Кириенко киңәшчесе булу да роль уйный. Сораулар милли­он, һәм аларны югары дәрәҗәдә хәл итәргә кирәк.
– Азрак елап алабызмы? – ашчы­быз теманы кинәт читкә бора һәм суганга тотына. Тиздән анысы эре шакмаклар рәвешендә турап та куела.
– Болай хуш исе күбрәк, – дип аңлата Камил әфәнде.
Ул зур түгәрәк табага май сала.
– Менә сиңа мә! Килеп җиттек! – май савытын селкеткәләп, ашчыбыз ачыклык кертә. – Май азрак бит...
Без савытка зәйтүн мае салган арада, Болгар академиясе прези­денты Камил Исхаков белән Казан мэры булган Камил Исхаковны искә алабыз.
ДӨНЬЯГА ТАНЫЛГАН МЭР
– Сез – исеме дөньяга таныл­ган мэр. «Казанские ведомости» газетасында бер мәкалә шун­дый башисем белән чыккан иде. Шәһәр башлыгы вазыйфасында башкарылганнарның кайсын иң төп уңышыгыз дип саный­сыз?
– Бу башисем, мөгаен, мин, Ка­зан мэры булган чакта, Бөтендөнья мэрлар оешмасы рәисе урынбаса­ры итеп билгеләнгәч чыккандыр. Эш болай булды. Бу системага баш төрткән чакта мэрларның бер­лекләре, оешмалары күп иде. Ә БМО исә «сезнең белән эш йөртәсебез килә, тик бер оешма булып бер­ләшә алмыйсызмы соң», ди. Ягъни берничә вак оешма белән элемтә кору уңайсыз. Мин, әлбәттә, бик га­диләштереп сөйлим...
Шуннан соң берләштерү про­цессы башланды. Озак барды ул. Биш ел буе устав әзерләдек. Әйтик, бер бүлек турында фикер алышырга җыелабыз. Мэрлар бер‑берсе белән бәхәсләшә, уртак фикергә килә ал­мый, әллә нинди саз-чоңгылларга кереп чума... Мин тыңлап-тыңлап тордым да: «Егетләр, әйдәгез, менә болай эшлик», – дидем. Һәм кинәт барысы да ризалашты. Күрәсең, әнә шуның өчен мине идарә ор­ганы составына сайлап куйдылар да. Шул рәвешле мин төп оешма составына эләктем. Аннары тагын бер мәсьәлә: һәр урынбасар нин­дидер бер континенттан яки бер­ләшмәдән булырга тиеш. Шулчак без Евразия бүлекчәсен уйлап чы­гардык. Мине бу бүлекчәнең прези­денты һәм дөньякүләм оешманың вице-президенты итеп сайладылар.
– Казан турында ул вакытта планетабызда бик аз беләләр иде. Ул нәкъ менә сезнең белән дөньяга ачылдымы?
– Мин һәрвакыт казанлыларга хезмәт итәргә тырыштым. Борчак чәчү түгел бу. Һәм иң зур уңышым, минемчә, хезмәтемне бәяләп, Ка­занда хөрмәт итә башлаулары. Мо­ның хакына яшәргә дә була.
– Казанда яраткан урыныгыз бармы?
– Монда яратмаган урыным юк. Һәр почмагы җанга якын. Кайдадыр нәрсәдер җитешсезрәк икән, моңа бик борчылам. Мин дә барысын да эшләп өлгермәдем бит.
Гомумән, Казанда кунак кеше­не теләсә кая алып барырга була, кызарырга туры килмәячәк. Аеру­ча Кремльне күрсәтергә яратам. Кич Елга техникумы ягыннан дам­бадан караганда бигрәк тә матур ул. Утлар белән балкып янып торган Кремль гаҗәеп зур су киңлекләрен­дә чагылып күренә...
Әлбәттә инде, миңа җәяүлеләр урамы – Бауман урамы да бик ка­дерле. Мэр вазыйфасына килгән чагым гына иде, миңа кадәргеләр Бауманда транспорт хәрәкәтен япты. Анда элек троллейбуслар йөри иде бит. Шул вакытта дуслар миңа сүз катты: «Камил, халык моннан соң да сине якласын дисәң, киләчәктә дә мэр булып калырга теләсәң, анда хәрәкәтне янә ачып җибәр! Утырып килдең, утырып китеп тә бардың. Бөтенесе дә канә­гать, һәркемгә уңайлы булачак». Үгетлиләр, ышандыралар мине. Ләкин күңелдә нидер туктатты, кирәкми, ди. Һәм мин Бауманны үзгәртеп корырга карар кылдым. Тик проблема нидә иде соң? Кесәң тулы акча булса, теләсә нинди эшкә ябышырга була. Ә урамны казу‑чоку эшенә керешкәч, шун­дый мәхшәр башланды! Һәркем, хәтта үз тарафдарларым да мине каргарга-сүгәргә тотынды. Без үзе­безгә үзебез шаккаткыч күләмле эш ясадык. Йорт нигезләре, дивар­лар юешләнеп, җимерелеп килә икән. Без ул чакта алынмасак, та­рихи һәйкәлләребез әллә кайчан ишелеп төшкән булыр иде. Чөнки 1957 елга кадәр Иделдә су биеклеге 17 метрга түбәнрәк иде. Куйбы­шев ГЭСын төзегәч, су күтәрелде. Дамба салдылар салуын, болай караганда, су агып килми дә ке­бек, ләкин җир астыннан ул бары үз юлын тапты: шәһәр үзәгендәге бөтен подвалларга, йортларга керде. Биналарны саклап калу безнең бу­рычыбыз иде, ә бу – бик зур эш. Бо­рынгы заманда эшләнгән имән ка­нализация коллекторларын таптык. Хәтерлим, бер урында кызыклы нәрсә казып чыгардык: җир астын­да бура тора, ә аның эчендә тагын бер бура. Бу үзенчәлекле суыткыч булып чыкты. Ике бура арасына боз тутырганнар, ә эчке бурада бо­змыйча-нитмичә ит саклаганнар. Җыеп әйткәндә, без барлык фун­даментларны ачтык, киптердек, эшкәрттек, гидроизоляция ясадык...
ХЫЯЛ ТОРМЫШКА АШСЫН ӨЧЕН, ЭШЛӘРГӘ КИРӘК
– Бер хыялыгыз пәйда була икән, аны һичшиксез тормыш­ка ашырачаксыз икәнен белә­без. Казанның Меңьеллыгын да, «дөньяга аваз салуы» белән шул исәптән сезнең хыялларга да бурычлы метрополитенны да, «Рубин»ның җиңүләрен дә һәр­кем хәтерли... Әлегә чынга ашы­ра алмаган хыялыгыз бармы?
– Нәрсәне дә булса тормышка ашырыр өчен, эшләргә генә кирәк. Метро мәсьәләсендә шик-шөбһәле фикерләр бик күп булды. Бер генә мисал китерәм. 1996 ел. Минти­мер Шәрипович Шәймиев белән бергә метро төзелешенә танта­налы рәвештә тәүге ташны сала­быз. Шул ук көнне Уфада да нәкъ шундый таш салалар. Без салдык та метро төзелешендә эшне гөр­ләтеп тә җибәрдек. Моны ничек эшләгәнебезне үзем дә аңламыйм. Вакыйгаларны кирегә әйләнде­реп карасак – могҗиза булган ул! 2005 елда мэр вазыйфасыннан киткәндә, биш станция эшли, поездлар 10 километр юл үтә иде инде. Урамда 2017 ел, Уфада теге ташны ничек салган булсалар, ул шулай ята да. Хәтта селкенмә­де дә. Без эшләдек, ә алар – юк. Нәтиҗәсе – күз алдында.
Бүгенге хыялыма килгәндә исә... Казанлыларны интеллектуаль яктан тагын да югарырак үсештә күрәсе килә. Без һаман куллану ягына таба чума барабыз, бернәрсә белән дә кызыксынмыйбыз.
Әйтик, самолет төзелешен алыйк. Моңа нәрсәләр керә? Авиация һәм вертолет берләш­мәләре, шулай ук алар өчен бел­гечләр әзерли торган авиация институты. Болар өчен эшче кадрлар әзерли торган авиация техникумы һәм һөнәр училище­ларының тулы бер челтәре. Бе­лем бирү схемасын мәктәпләр һәм балалар бакчалары төгәлли. Завод самолетлар һәм вертолетлар җыя, төрледән-төрле йөзгә якын предприятие аларны детальләр белән тәэмин итә. Һәм менә бөтен гыйлем, интеллект монда, Казан­да туплана, ул безнең кешеләрдә яши. Чынлыкта, барысын да БЕЗ ҮЗЕБЕЗ эшләгән чакта җыела иде. Хәзер елына 30 вертолет җитеш­терәбез, дип мактанабыз. Ә элек 300 не чыгара идек бит! Самолет­лар турында әйтеп тә торасы юк! Америкалылар әле һаман да кабат­лый алмый торган шундый само­летлар чыгарабыз. Ту‑160 очкычы турында әйтүем.
Әмма, кызганычка, Оборо­на министрлыгының заказла­ры тәмамлангач, интеллектка да көн бетте. Хәзер безнең акыл дәрәҗәсе «ал да сат» дәрәҗәсенә төшә. Исәпсез-хисапсыз кибетләр, төрле хезмәт күрсәтү урыннары... Һәм халык шунда хезмәт куя да, кая барсын ул тагын? Үз чиратында, монда туган, монда үскән интеллект та югала. Аңлыйсызмы? Хыялымны беләсегез килә иде – әнә шул акыл­ны кире кайтарырга телим мин. Менә кытайлар бик шәп эшләде: дөньяның теләсә кайсы илендәге кибеттә теләсә кайсы товарда – «Кытайда эшләнгән» ярлыгы. Бул­дыралар!
– Ислам академиясе белән бәйле рәвештә Казанда шундый ук «интеллектуаль җәмгыять» булдырырга ниятләмисезме?
– Белгечләрне әзерләгәндә, шуны гамәлгә ашырырга телибез: алар берьюлы ике – безнең Болгар акаде­миясе дипломы да, шул ук юнәлеш­тәге чит ил югары уку йорты дипломы да алып чыксын. Моның өчен андый уку йортлары белән килешү төзеп, бердәм модуль нигезендә уку‑укыту эшен алып бару таләп ителә. Без хәзер ирешергә теләгән магистр дәрәҗәсе, үзебездә бул­маса да, чит илдә – буа буарлык. Бу безнең әзерлекнең билгеле бер югарылыгы. Без, әйтик, Мисыр­дагы әл‑Әзһәр университеты белән килешү төзегәндә нәрсәгә игъти­бар итәбез? Әл-Әзһәрнең дәүләт эчендәге дәүләт кебек булуына. Аларның мәктәпкәчә белем бирү учреждениеләре дә, мәктәпләре дә бар. Шул рәвешле фән докторына дәрәҗәсенә кадәр ирешергә була. Алар белән килешү имзаларлык югарылыкка ирешү өчен, безгә дә әнә шундый эзлекле система кору зарур.
– Тормышыгыздагы иң авыр сынау кайсы иде? Андый нәрсә булдымы?
– Казанны ташлап китү бик авыр булды. Мин монда 57 ел яшәдем, монда тудым, эшләдем, бөтен хезмәт баскычларын үттем... Менә шушы тормыш юлын үт­кәч, ул йөрәккә нык кереп кала, читкә чыгып китүе дә бик читен. Өстәвенә, Ерак Көнчыгышка. Авыр хис-тойгылар белән юл тоттым мин анда. Ә инде бераз вакыт эшләп алгач, хатыныма шылтыратам:
– Матурым, монда шундый яхшы, Владимир Владимировичка бу якка җибәргән өчен шулкадәр рәхмәт­лемен.
Анда чыннан да шәп. Табигать байлыклары, балык күп... Ни кыз­ганыч, без, Россия халкы, бәяләр көйләнмәгәнгә, юл хакына субси­дияләр бирелмәгәнгә күрә, моны күрмибез-тоймыйбыз. Ясалма су­лыкларда үстерелгән Норвегия ба­лыклары ашап яшибез. Тын океанда йөзеп йөргәне белән аны берничек тә чагыштырып булмый!
Мин тагын сезнең белән телемә салындым инде. Бәрәңге әнә ни­чек матур булып кызарды. Хәзер без аны тәлинкәләргә салып чы­гарбыз да аз тозлы кыяр, мари­надланган гөмбә белән... Безнең белән булганнарга, монда, Казан­да булганнарга «Ашларыгыз тәмле булсын!» дип теләр чак. «Казанга киттем димиләр, Казанга кайтам диләр» – татарлар моны юкка гына әйтми ул.

КАМИЛ ИСХАКОВТАН БЕР КИҢӘШ:
– Бәрәңге янына аз тозлы кыяр бик шәп бара. Хатыным аны артык җитлегеп зурайган кыяр согында тозлый. Бик тәмле килеп чыга!

1. Әрчибез!


2. Юабыз!


3. Кискәлибез!


4. Ваклап турыйбыз!


5. Майлыйбыз!


6. Кыздырабыз!


7. Салабыз!


8. Болгатабыз!


9. Өлешләп бүләбез!


10. Теләкләр юллыйбыз!