Табикмәк – табын яме...
Аш-су әзерләгәндә, кайбер хуҗабикәләргә аеруча сокланып, пешергән ризыгына ис китеп кайта. Апас районының Кече Болгаер авылына баргач та, шундыйрак хис-тойгылар кичердек. Редакциябез кунагы – Зәйтүнә апа Закирова. Фәкать ул якларга гына хас булган рецепт белән табикмәк әзерләде ул.
28 ноября 2018
«ӘНИ «ЛАЙК»ЛАРНЫ МИННӘН КҮБРӘК ҖЫЯ»
Табикмәкне төрле якларда төрлечә атыйлар. Балтач ягында ул – бәрәңге пәрәмәче, Азнакай ягында – дучмак, дурычмак. Апаста исә табикмәк дип атала икән. Ни өчен икән, дим, чөнки мин үзем дә Апас ягыннан. Тик бездә бу ризыкны пешерү түгел, белмиләр дә. Бактың исә, табикмәкне Кама Тамагы, Тәтеш районнарында яратып әзерлиләр булып чыкты. Кече Болгаерның әлеге районнарга орынып торганын исәпкә алсак, гаҗәпләнәсе юк. (Алай гына да түгел, 1932 елга кадәр авыл Тәтеш районына кергән.)
Зәйтүнә апа – Инстаграм йолдызы. Кызы – журналист, язучы Гөлүсә Закирова әнисенең мичтә табикмәк пешерүен төшереп, Интернетка да куйган. Санаулы көннәр эчендә видео 40 меңгә кадәр карау җыйган.
– Иң кызыгы шул: әнинең табикмәк пешерүен Инстаграмга куйган саен видео әллә никадәр «лайк» җыя, – ди Гөлүсә Закирова. – Белмим, кеше учакта пешкән ризык булуына кызыгып карыймы, әнигәме, тик элгән башка видеоларымны аның кадәр күп карамыйлар.
Сөйкемле шул Зәйтүнә апа. Гадилеге, самимилеге белән үзенә тарта. Тормыш иптәше Рәүф абый белән алты бала тәрбияләп үстергәннәр. Тик берсе фаҗигале рәвештә вафат булган. Хуҗабикәгә киләсе елда 70 яшь тула.
– Без ятим үскән балалар, – диде Зәйтүнә апа, тормышы белән кызыксынгач. – Әти мин тугач үлгән. Әни дә әллә ни озак яшәмәгән – миңа дүрт яшь тулгач, вафат булган. Берсеннән-берсе кечкенә дүрт бала калганбыз. Сугыштан соңгы авыр заманнар – 1949 ел. Урыны җәннәттә булсын, безне ачлыктан, ялангачлыктан алып калган кеше – әтинең сеңлесе Миңнегөл апа. Кияүгә чыкмаган яшь кыз була ул. Курыкмыйча дүрт баланы үз өстенә алган бит. Аның тырышлыгы, мәхәббәте саклады: без ятимлек ачысын татымадык. Ул безне эшкә дә өйрәтте, тәрбия дә бирде. Кызганыч, дүрт туган арасыннан мин генә исән инде хәзер.
– Миңлегөл апа исән түгелме? – дим.
– Юк, вафат, житмеш бергә кадәр яшәде. Аның язмышы гаҗәеп. Безне үстереп, тормышка озаткач, хатыны үлгән иргә кияүгә чыкты. Сигез бала өстенә килде. Аларны да безнең кебек кадерләп үстерде. Ул балалар Миңнегөл апаны бик җылы итеп искә алалар. Иң мөһиме – кырык яшендә ул үзе дә кыз бала тапты. Ятим балаларны сыендырган өчен Аллаһы Тәгалә аңа әҗерен бирде: мул, әйбәт тормышта яшәде. Унөч баласы да гомер буе хәлен белеп торды…
«МИЧНЕ СҮТТЕРМИМ!»
Кече Болгаер авылында мич өч кенә йортта калган. Шуларның берсе – Закировлар гаиләсендә. Зәйтүнә апаның горурлыгы ул мич.
– Бүген кешене әллә нәрсә белән шаккатырып булмый, ә менә мичтә пешкән камыр ризыгы һәркемгә тансык. Балалар кайтасы булса, тизрәк камыр куям: мич коймагы, катлама пешереп алам. Мактый-мактый ашыйлар. «Мондыйны
бүтән берәү дә пешерә алмый», – диләр. Югыйсә камыр ризыгының бөтен сере – ялкында, мичтә пешүдә. Шуңа да исән чагымда мичне сүттермәячәкмен.
Табикмәкнең камыры бик җиңел әзерләнә икән. Җылы суга сыек май, күкәй, шикәр комы, тоз саласың да яхшылап болгатасың. Аннан юеш чүпрә өстәп, камыр басасың.
– Элек камырны сөткә баса идек, – диде Зәйтүнә апа. – Хәзер суга эшлибез. Сыек майны күбрәк салгач, камыр бик тәмле була, кетердәп тора.
– Юка камырына охшамаган икән, – дим аш‑су остасына.
– Юка бит ул икенче ризык. Каймак, май белән әзерләнә. Аны күбрәк чәй табыннарына чыгаралар. Ә табикмәк туклыклы, тамак туйдыра торган ризык. Әгәр аның камырын юка шикелле йомшак итсәк, бәрәңгене тотып тора алмас иде. Монда бит төп хикмәт – өстенә ягылган бәрәңгедә.
– Камыр тиз кабара, – дип эшен дәвам итте Зәйтүнә апа. – Өстен тастымал белән ябып, җылы урынга куеп торабыз да, бер сәгать дигәндә әзер дә була.
Ул арада бәрәңге пешеп чыкты. Зәйтүнә апа аны газ плитәсеннән алып, суын түкте. Аннан төйде. Һәм бәрәңгегә сөт, эретелгән сыер мае салып болгатты. Янә өч күкәй сытты.
– Кемдер пешкән юка өстенә бәрәңге җәйгәч, йомырка сарысы белән майлый, – ди Зәйтүнә апа. – Мин алай эшләмим. Йомырка бәрәңгенең эчендә бар бит, шул җитә. Ялкында ул күпереп, ялтырап китә.
АТАКЛЫ ДИРЕКТОР
Камыр кабарган арада, дип, Закировларның күршеләрендә генә яшәүче авылның хөрмәтле кешесе – Илдар абый Миңнебаев янына кереп чыктык. Егерме алты ел Кече Болгаер мәктәбендә директор вазыйфасын башкарган ул. 2015 елда Илдар абый эшеннән киткән, һәм мәктәп тә ябылган. Югыйсә уку йортында 40 укучы белем алган әле ул чакта.
– Лаеклы ялга чыктым да эштән китәргә дигән карарга килдем, – диде Илдар абый. – Безнең балалар хәзер күрше авылга – Борнаш урта мәктәбенә йөреп укый. Укытучылар коллективы бик көчле иде, алар да Борнаш мәктәбенә китте.
– Эштән китмәгән булсагыз, мәктәп тә ябылмас иде, – дим Илдар абыйга. (Бу атаклы директорны районда яхшы беләләр, санлыйлар.)
– Бәлки... Тик икенче кызыксынуларым барлыкка килде. Мин хәзер Буа мәдрәсәсендә укыйм, дин гыйлеме алам. Безнең Кече Болгаер атаклы авыл булса да, аңа игътибар аз, җитәкчеләр тарафыннан, диюем. Хәер, халык та авыл өчен бик янып тормый. Шул ук мәктәпне япканда бер ата‑ана да каршы чыкмады. Ә бит мәктәптә Татарстан Республикасының ике атказанган укытучысы, биш «Россия Федерациясе халык мәгарифе отличнигы» күкрәк билгесе алган һәм башка дәрәҗәле исемнәре булган мөгаллимнәр эшли иде. Район, республика күләмендәге Олимпиада, ярышларда җиңгән укучыларыбыз бар. Аннан да бигрәк, мәктәп булмау авылны ятим итте. Сөйләсәң күп инде... Шуңа гына сөенәм: безнең мәктәптә эшләгән талантлы укытучылар бүген дә балаларга белем бирә. Берсе дә эшсез калмады. Аралашып торабыз. Коллективны, мәктәпне сагыналар...
Әйе, Кече Болгаерның мәктәбе бүген ятим булып моңсу гына утырып тора. Ул нәкъ Зәйтүнә апа Закировалар каршында. 1926 елда ук башлангыч мәктәп булып ачылганлыгы билгеле. 1981 елда сигезьеллыкка әйләнгән. 1991 елда, Илдар Миңнебаев тырышлыгы белән, урта мәктәп буларак эшли башлаган.
– Без үскәндәге гөрләп торган авыл юк, шуңа бик моңсуланам, әрним, – диде Илдар абый. – Шәһәргә дип чыгып китәләр. Ни өчен? Аңламыйм... Күбесенең фатиры да юк, кеше торагында яшиләр. Ә барыбер шәһәрдә көн итә дигән исем алу өчен шунда интегеп яталар. Элеккеге укучыларымны күрсәм дә, гел әйтәм: «Кайтыгыз авылга. Монда да тормыш бар бит!»
Илдар абыйның Кече Болгаерда сүзе үтә икән: зират коймалары тотарга, өмәләр ясарга булсынмы, башлап йөри. Ул әйтсә, халык җыела.
Тагын шушы урында Кече Болгаер өчен күңелле вакыйганы – авыл тарихын, бүгенгесен яктырткан китап турында да әйтми кала алмыйм. Аның авторы – Гөлүсә Закирова. 624 биттән торган калын китапта язучы, журналист, архив документларыннан тыш, авылдагы йолалар, урам, елга, күл атамаларын да барлый. Ризык рецептларына кадәр бирә. Мисал өчен, Кече Болгаерда гомер-гомергә, табикмәктән кала, бодай бәлеше, эремчек пилмәне, юка, сөтле аш әзерләгәннәр. Ә мөтлек ашы (кыр суганы белән пешерелгән итсез аш), ышти (яңа суйган терлек эчәгесен яки картасын чүлмәккә салып, төнгегә мичкә куялар, аннан борчак салып пешереп бетерәләр) аеруча кызык тоелды.
ЯШИ-ЯШИ КАДЕРЛЕ
Ашыга-ашыга Зәйтүнә апа янына кайтып кердек. Камыр инде кабарган иде.
– Эшне башларга, дип, сезне көтәм, әйдәгез, тизрәк, – диде хуҗабикә.
Табикмәкне пешерү тәртибе юканыкы сыман. (Узган ел без аны Кайбыч районының Кошман авылында әзерләгән идек. Камырны юка гына итеп җәеп ялкында пешерәләр). Зәйтүнә апа башта камыр җәймәләре җәйде. Аннан кайнар майлы табага аларны җәеп салды. Һәм табаларны мичкә – ялкынга таба шудырды.
– Ә нинди утын кирәк? – дим, шарт‑шорт янган учакка карап.
– Туйра агачы. Гадәттә мич өчен юкә, туйра тотам, башкалары чәчри чөнки. Ялкынны карап кына торам, уттан бик куркам. Йөрәккә кереп калган...
Закировларның йорты 1990 елда янып көлгә әйләнгән икән. Авылдашлары, колхоз ярдәме белән яңадан шул ук нигезгә йорт салганнар.
– Мин гел колхозда эшләдем, – диде Зәйтүнә апа. Сыер да саудым, сөт тә җыйдым, склад мөдире дә булдым. Шуңа район, колхоз җитәкчеләре дә ташламады. Авыр еллар иде бит. Әле балалар да кечкенә. Ашатырга, киендерергә кирәк, дигәндәй. Башта бер кечкенә йортта яшәп тордык. Алланың рәхмәте, йортны тиз эшләп чыктык. Барысы да җайланды. Инде шушы йортта картаерга язсын.
Хуҗабикә, хисләргә бирелеп, игътибарын безгә юнәлткән арада мичтәге камыр күпереп менде.
– Ай-ай, – дип, Зәйтүнә апа җәймәне әйләндерде.
Монысы да гаҗәп тоелды: ялкында камыр әйләндермичә дә пешә?! Һәр эшнең үз җае, дигәндәй, моның үз сере бар икән:
– Әйләндергәч, камырның ике ягы да кетердәп тора. Бөтен хикмәт шунда, – диде аш‑су остасы.
Аларны янә мичкә тыкты Зәйтүнә апа. Бу юлы инде тизрәк алды. Кайнар табаны өстәлгә куйды да җәймәгә бәрәңге сылады. Һәм яңадан мичкә озатты.
– Бәрәңге кызара башлагач, кире алабыз, – диде хуҗабикә.
Ул арада сыер маен эретергә куйды. Аннан каз канатыннан ясаган тегәчне юып алды.
– Яңа тегәч ясаган идем, журналга матур чыксын әле... – диде.
Табикмәк әзер булды. Камырлы җирләре кызарыбрак та киткән, бәрәңге яккан өлеше саргаеп, ялкында ягымлы бер алтынсу төскә кергән. Моннан бигрәк, өйгә таралган хуш ис борынны иркәләде. Әйтерсең, ул һәр күзәнәккә кереп, балачакка алып кайтты. Төтен катыш камыр исе... Болар инде сагынып сөйләргә генә калып бара. Әйе, утын миченең ямен, көчен бернинди заманча электр, газ мичләре дә алыштыра алмый. Мөмкин түгел! Шушы вакытта күңелгә бер уй килде: үз йортың булса, һичшиксез, мич ясарга кирәк! Әллә ни күп урын алмый бит ул. Ә нинди зур файда: телеңне йотарлык ризык әзерләү бер булса, ул йортта үскән балалар өчен – гомерлек балачак хатирәсе. Яши-яши, анысы да бик кадерле була икән шул...
Зәйтүнә апа яңа тегәч белән табикмәкнең өстен майлап алды. Ризыгыбыз ялтырап китте, ашыйсы килү теләген көчәйтте генә.
Икенче җәймәне мичкә куйгач, хуҗабикә яңа пешкән табикмәкне кисә дә башлады:
– Табикмәкне кайнар килеш ашыйлар, бәрәңге ризыгы, суынгач, тәмен югалта. Әйдәгез, җитешегез, – диде.
Авыз итәбез... Гаҗәп. Мондый тәмле камырны күптән авыз иткән юк иде. Югыйсә су белән йомырка, сыек майга гына басылган. Төп хикмәт, ахрысы, әлеге дә баягы мичтәдер. Камыр кетердәп торса да, өстенә ягылган бәрәңге аны йомшарткан. Хәтта төелгән бәрәңгегә дә үзенә бер төрле тәм кергән, төтен тәме, димме.
– Табикмәкне газ мичендә дә пешереп буламы? – дим.
– Буладыр, – ди Зәйтүнә апа. – Тик мичтә пешергән кебек булмый инде. Бик ашыйсы килсә, безгә кайтыгыз, пешерермен. Аны әзерлисе авыр түгел. Димәк, аппетит уянгач, Кече Болгаерга тагын кайтып киләсе булыр..
ЗӘЙТҮНӘ ЗАКИРОВАДАН ТАБИКМӘК РЕЦЕПТЫ:
Кирәк булачак:
Су – 1 стакан
Йомырка – 2 данә
Шикәр комы – 2–3 аш кашыгы
Сыек май – 0,5 стакан
Он – 0,5 кг
Юеш чүпрә – 50 г
Тоз – тәменчә
Эчлек:
Бәрәңге – 1 кг
Сөт – 1 стакан
Сыер мае – 100 г
Йомырка – 3 данә
Табикмәкне төрле якларда төрлечә атыйлар. Балтач ягында ул – бәрәңге пәрәмәче, Азнакай ягында – дучмак, дурычмак. Апаста исә табикмәк дип атала икән. Ни өчен икән, дим, чөнки мин үзем дә Апас ягыннан. Тик бездә бу ризыкны пешерү түгел, белмиләр дә. Бактың исә, табикмәкне Кама Тамагы, Тәтеш районнарында яратып әзерлиләр булып чыкты. Кече Болгаерның әлеге районнарга орынып торганын исәпкә алсак, гаҗәпләнәсе юк. (Алай гына да түгел, 1932 елга кадәр авыл Тәтеш районына кергән.)
Зәйтүнә апа – Инстаграм йолдызы. Кызы – журналист, язучы Гөлүсә Закирова әнисенең мичтә табикмәк пешерүен төшереп, Интернетка да куйган. Санаулы көннәр эчендә видео 40 меңгә кадәр карау җыйган.
– Иң кызыгы шул: әнинең табикмәк пешерүен Инстаграмга куйган саен видео әллә никадәр «лайк» җыя, – ди Гөлүсә Закирова. – Белмим, кеше учакта пешкән ризык булуына кызыгып карыймы, әнигәме, тик элгән башка видеоларымны аның кадәр күп карамыйлар.
Сөйкемле шул Зәйтүнә апа. Гадилеге, самимилеге белән үзенә тарта. Тормыш иптәше Рәүф абый белән алты бала тәрбияләп үстергәннәр. Тик берсе фаҗигале рәвештә вафат булган. Хуҗабикәгә киләсе елда 70 яшь тула.
– Без ятим үскән балалар, – диде Зәйтүнә апа, тормышы белән кызыксынгач. – Әти мин тугач үлгән. Әни дә әллә ни озак яшәмәгән – миңа дүрт яшь тулгач, вафат булган. Берсеннән-берсе кечкенә дүрт бала калганбыз. Сугыштан соңгы авыр заманнар – 1949 ел. Урыны җәннәттә булсын, безне ачлыктан, ялангачлыктан алып калган кеше – әтинең сеңлесе Миңнегөл апа. Кияүгә чыкмаган яшь кыз була ул. Курыкмыйча дүрт баланы үз өстенә алган бит. Аның тырышлыгы, мәхәббәте саклады: без ятимлек ачысын татымадык. Ул безне эшкә дә өйрәтте, тәрбия дә бирде. Кызганыч, дүрт туган арасыннан мин генә исән инде хәзер.
– Миңлегөл апа исән түгелме? – дим.
– Юк, вафат, житмеш бергә кадәр яшәде. Аның язмышы гаҗәеп. Безне үстереп, тормышка озаткач, хатыны үлгән иргә кияүгә чыкты. Сигез бала өстенә килде. Аларны да безнең кебек кадерләп үстерде. Ул балалар Миңнегөл апаны бик җылы итеп искә алалар. Иң мөһиме – кырык яшендә ул үзе дә кыз бала тапты. Ятим балаларны сыендырган өчен Аллаһы Тәгалә аңа әҗерен бирде: мул, әйбәт тормышта яшәде. Унөч баласы да гомер буе хәлен белеп торды…
«МИЧНЕ СҮТТЕРМИМ!»
Кече Болгаер авылында мич өч кенә йортта калган. Шуларның берсе – Закировлар гаиләсендә. Зәйтүнә апаның горурлыгы ул мич.
– Бүген кешене әллә нәрсә белән шаккатырып булмый, ә менә мичтә пешкән камыр ризыгы һәркемгә тансык. Балалар кайтасы булса, тизрәк камыр куям: мич коймагы, катлама пешереп алам. Мактый-мактый ашыйлар. «Мондыйны
бүтән берәү дә пешерә алмый», – диләр. Югыйсә камыр ризыгының бөтен сере – ялкында, мичтә пешүдә. Шуңа да исән чагымда мичне сүттермәячәкмен.
Табикмәкнең камыры бик җиңел әзерләнә икән. Җылы суга сыек май, күкәй, шикәр комы, тоз саласың да яхшылап болгатасың. Аннан юеш чүпрә өстәп, камыр басасың.
– Элек камырны сөткә баса идек, – диде Зәйтүнә апа. – Хәзер суга эшлибез. Сыек майны күбрәк салгач, камыр бик тәмле була, кетердәп тора.
– Юка камырына охшамаган икән, – дим аш‑су остасына.
– Юка бит ул икенче ризык. Каймак, май белән әзерләнә. Аны күбрәк чәй табыннарына чыгаралар. Ә табикмәк туклыклы, тамак туйдыра торган ризык. Әгәр аның камырын юка шикелле йомшак итсәк, бәрәңгене тотып тора алмас иде. Монда бит төп хикмәт – өстенә ягылган бәрәңгедә.
– Камыр тиз кабара, – дип эшен дәвам итте Зәйтүнә апа. – Өстен тастымал белән ябып, җылы урынга куеп торабыз да, бер сәгать дигәндә әзер дә була.
Ул арада бәрәңге пешеп чыкты. Зәйтүнә апа аны газ плитәсеннән алып, суын түкте. Аннан төйде. Һәм бәрәңгегә сөт, эретелгән сыер мае салып болгатты. Янә өч күкәй сытты.
– Кемдер пешкән юка өстенә бәрәңге җәйгәч, йомырка сарысы белән майлый, – ди Зәйтүнә апа. – Мин алай эшләмим. Йомырка бәрәңгенең эчендә бар бит, шул җитә. Ялкында ул күпереп, ялтырап китә.
АТАКЛЫ ДИРЕКТОР
Камыр кабарган арада, дип, Закировларның күршеләрендә генә яшәүче авылның хөрмәтле кешесе – Илдар абый Миңнебаев янына кереп чыктык. Егерме алты ел Кече Болгаер мәктәбендә директор вазыйфасын башкарган ул. 2015 елда Илдар абый эшеннән киткән, һәм мәктәп тә ябылган. Югыйсә уку йортында 40 укучы белем алган әле ул чакта.
– Лаеклы ялга чыктым да эштән китәргә дигән карарга килдем, – диде Илдар абый. – Безнең балалар хәзер күрше авылга – Борнаш урта мәктәбенә йөреп укый. Укытучылар коллективы бик көчле иде, алар да Борнаш мәктәбенә китте.
– Эштән китмәгән булсагыз, мәктәп тә ябылмас иде, – дим Илдар абыйга. (Бу атаклы директорны районда яхшы беләләр, санлыйлар.)
– Бәлки... Тик икенче кызыксынуларым барлыкка килде. Мин хәзер Буа мәдрәсәсендә укыйм, дин гыйлеме алам. Безнең Кече Болгаер атаклы авыл булса да, аңа игътибар аз, җитәкчеләр тарафыннан, диюем. Хәер, халык та авыл өчен бик янып тормый. Шул ук мәктәпне япканда бер ата‑ана да каршы чыкмады. Ә бит мәктәптә Татарстан Республикасының ике атказанган укытучысы, биш «Россия Федерациясе халык мәгарифе отличнигы» күкрәк билгесе алган һәм башка дәрәҗәле исемнәре булган мөгаллимнәр эшли иде. Район, республика күләмендәге Олимпиада, ярышларда җиңгән укучыларыбыз бар. Аннан да бигрәк, мәктәп булмау авылны ятим итте. Сөйләсәң күп инде... Шуңа гына сөенәм: безнең мәктәптә эшләгән талантлы укытучылар бүген дә балаларга белем бирә. Берсе дә эшсез калмады. Аралашып торабыз. Коллективны, мәктәпне сагыналар...
Әйе, Кече Болгаерның мәктәбе бүген ятим булып моңсу гына утырып тора. Ул нәкъ Зәйтүнә апа Закировалар каршында. 1926 елда ук башлангыч мәктәп булып ачылганлыгы билгеле. 1981 елда сигезьеллыкка әйләнгән. 1991 елда, Илдар Миңнебаев тырышлыгы белән, урта мәктәп буларак эшли башлаган.
– Без үскәндәге гөрләп торган авыл юк, шуңа бик моңсуланам, әрним, – диде Илдар абый. – Шәһәргә дип чыгып китәләр. Ни өчен? Аңламыйм... Күбесенең фатиры да юк, кеше торагында яшиләр. Ә барыбер шәһәрдә көн итә дигән исем алу өчен шунда интегеп яталар. Элеккеге укучыларымны күрсәм дә, гел әйтәм: «Кайтыгыз авылга. Монда да тормыш бар бит!»
Илдар абыйның Кече Болгаерда сүзе үтә икән: зират коймалары тотарга, өмәләр ясарга булсынмы, башлап йөри. Ул әйтсә, халык җыела.
Тагын шушы урында Кече Болгаер өчен күңелле вакыйганы – авыл тарихын, бүгенгесен яктырткан китап турында да әйтми кала алмыйм. Аның авторы – Гөлүсә Закирова. 624 биттән торган калын китапта язучы, журналист, архив документларыннан тыш, авылдагы йолалар, урам, елга, күл атамаларын да барлый. Ризык рецептларына кадәр бирә. Мисал өчен, Кече Болгаерда гомер-гомергә, табикмәктән кала, бодай бәлеше, эремчек пилмәне, юка, сөтле аш әзерләгәннәр. Ә мөтлек ашы (кыр суганы белән пешерелгән итсез аш), ышти (яңа суйган терлек эчәгесен яки картасын чүлмәккә салып, төнгегә мичкә куялар, аннан борчак салып пешереп бетерәләр) аеруча кызык тоелды.
ЯШИ-ЯШИ КАДЕРЛЕ
Ашыга-ашыга Зәйтүнә апа янына кайтып кердек. Камыр инде кабарган иде.
– Эшне башларга, дип, сезне көтәм, әйдәгез, тизрәк, – диде хуҗабикә.
Табикмәкне пешерү тәртибе юканыкы сыман. (Узган ел без аны Кайбыч районының Кошман авылында әзерләгән идек. Камырны юка гына итеп җәеп ялкында пешерәләр). Зәйтүнә апа башта камыр җәймәләре җәйде. Аннан кайнар майлы табага аларны җәеп салды. Һәм табаларны мичкә – ялкынга таба шудырды.
– Ә нинди утын кирәк? – дим, шарт‑шорт янган учакка карап.
– Туйра агачы. Гадәттә мич өчен юкә, туйра тотам, башкалары чәчри чөнки. Ялкынны карап кына торам, уттан бик куркам. Йөрәккә кереп калган...
Закировларның йорты 1990 елда янып көлгә әйләнгән икән. Авылдашлары, колхоз ярдәме белән яңадан шул ук нигезгә йорт салганнар.
– Мин гел колхозда эшләдем, – диде Зәйтүнә апа. Сыер да саудым, сөт тә җыйдым, склад мөдире дә булдым. Шуңа район, колхоз җитәкчеләре дә ташламады. Авыр еллар иде бит. Әле балалар да кечкенә. Ашатырга, киендерергә кирәк, дигәндәй. Башта бер кечкенә йортта яшәп тордык. Алланың рәхмәте, йортны тиз эшләп чыктык. Барысы да җайланды. Инде шушы йортта картаерга язсын.
Хуҗабикә, хисләргә бирелеп, игътибарын безгә юнәлткән арада мичтәге камыр күпереп менде.
– Ай-ай, – дип, Зәйтүнә апа җәймәне әйләндерде.
Монысы да гаҗәп тоелды: ялкында камыр әйләндермичә дә пешә?! Һәр эшнең үз җае, дигәндәй, моның үз сере бар икән:
– Әйләндергәч, камырның ике ягы да кетердәп тора. Бөтен хикмәт шунда, – диде аш‑су остасы.
Аларны янә мичкә тыкты Зәйтүнә апа. Бу юлы инде тизрәк алды. Кайнар табаны өстәлгә куйды да җәймәгә бәрәңге сылады. Һәм яңадан мичкә озатты.
– Бәрәңге кызара башлагач, кире алабыз, – диде хуҗабикә.
Ул арада сыер маен эретергә куйды. Аннан каз канатыннан ясаган тегәчне юып алды.
– Яңа тегәч ясаган идем, журналга матур чыксын әле... – диде.
Табикмәк әзер булды. Камырлы җирләре кызарыбрак та киткән, бәрәңге яккан өлеше саргаеп, ялкында ягымлы бер алтынсу төскә кергән. Моннан бигрәк, өйгә таралган хуш ис борынны иркәләде. Әйтерсең, ул һәр күзәнәккә кереп, балачакка алып кайтты. Төтен катыш камыр исе... Болар инде сагынып сөйләргә генә калып бара. Әйе, утын миченең ямен, көчен бернинди заманча электр, газ мичләре дә алыштыра алмый. Мөмкин түгел! Шушы вакытта күңелгә бер уй килде: үз йортың булса, һичшиксез, мич ясарга кирәк! Әллә ни күп урын алмый бит ул. Ә нинди зур файда: телеңне йотарлык ризык әзерләү бер булса, ул йортта үскән балалар өчен – гомерлек балачак хатирәсе. Яши-яши, анысы да бик кадерле була икән шул...
Зәйтүнә апа яңа тегәч белән табикмәкнең өстен майлап алды. Ризыгыбыз ялтырап китте, ашыйсы килү теләген көчәйтте генә.
Икенче җәймәне мичкә куйгач, хуҗабикә яңа пешкән табикмәкне кисә дә башлады:
– Табикмәкне кайнар килеш ашыйлар, бәрәңге ризыгы, суынгач, тәмен югалта. Әйдәгез, җитешегез, – диде.
Авыз итәбез... Гаҗәп. Мондый тәмле камырны күптән авыз иткән юк иде. Югыйсә су белән йомырка, сыек майга гына басылган. Төп хикмәт, ахрысы, әлеге дә баягы мичтәдер. Камыр кетердәп торса да, өстенә ягылган бәрәңге аны йомшарткан. Хәтта төелгән бәрәңгегә дә үзенә бер төрле тәм кергән, төтен тәме, димме.
– Табикмәкне газ мичендә дә пешереп буламы? – дим.
– Буладыр, – ди Зәйтүнә апа. – Тик мичтә пешергән кебек булмый инде. Бик ашыйсы килсә, безгә кайтыгыз, пешерермен. Аны әзерлисе авыр түгел. Димәк, аппетит уянгач, Кече Болгаерга тагын кайтып киләсе булыр..
ЗӘЙТҮНӘ ЗАКИРОВАДАН ТАБИКМӘК РЕЦЕПТЫ:
Кирәк булачак:
Су – 1 стакан
Йомырка – 2 данә
Шикәр комы – 2–3 аш кашыгы
Сыек май – 0,5 стакан
Он – 0,5 кг
Юеш чүпрә – 50 г
Тоз – тәменчә
Эчлек:
Бәрәңге – 1 кг
Сөт – 1 стакан
Сыер мае – 100 г
Йомырка – 3 данә
- Салабыз!
- Сытабыз!
- Бутыйбыз!
- Каплыйбыз!
- Түгәрәклибез!
- Җәябез!
- Тигезлибез!
- Куябыз!
- Әйләндерәбез!
- Җәябез!
- Алабыз!
- Майлыйбыз!
Добавить комментарий