Укытучылар компаниясендә – кичке аш

 «ЯШЕЛЧӘЛӘРГӘ ӨСТЕНЛЕК БИРӘМ»
Бу юлы редакциябез кухнясын бизәгән Алмаз Нуретдинович үзе­нең пөхтәлеге, булдыклылыгы, төгәллеге белән таң калдырды. Идәнгә ник бер яшелчә кисәге, чүп төшерсен. Тураган яшелчәлә­ре линейка белән үлчәгән кебек – тип-тигез. Математиклыгы монда да чагыла.
Талантлы мөгаллим белән 2нче лицей-интернат ашхасендә оч­раштык. Ул әлеге белем үзәгендә математика фәне укыта. Икенче елын гына эшләсә дә, коллективта зур абруй, ярату казанган. Укучы­лары турында әйтмим дә!
– Аш‑су белән дуслыгыгыз ничек? Өйдә берәр нәрсә әзерлисезме? – дим мөгаллимгә.

– Бик яратып! – ди ул, елмаеп. – Бөтен ризыкларны да пешерә беләм. Мәскәү дәүләт универси­тетында укыганда тулай торакта бәлешләр, өчпочмаклар да ясый идем. Төрле милләт студентлары арасында аш‑су пешерү ярышлары да оештырып йөрдем. Һәр милләт егет‑кызы үзләренең ризыкларын пешереп, аның әзерләү ысулларын сөйли иде.
Тик хәзер аш‑су әзерләү белән бик мавыкмыйм. Вакыт юк. Ха­тыным пешергәнне ашыйм. Шу­лай да ялларда берәр ят ризык әзерләргә тырышам. Төрек ашла­ры яратам. Яшелчә, җиләк‑җимеш салатларын көн саен ашыйм. Алар файдалы да, тәмле дә.
Алмаз Нуретдинович башта эчлек әзерләргә кереште: кишерне уып, суганны турады да, табага салып, электр плитәсенә куйды. Тоз, бо­рыч өстәде. Шуннан татлы бо­рычларның башын пөхтә итеп кисеп, эчен чистартты.
– Монысы «капкач» булачак, табынга куйганда да матур, – дип, борычның өске өлешен дә куна так­тасына тезеп куйды.
Иттарткычтан чыгарылган сыер ите әзер, дөге дә пешкән. Таба­да кишер белән суган кызганны гына көтәбез. Ул арада «Россия­нең «Ел укытучысы – 2017» бәйге­сендә иртән төшергән фотоларын күрсәтә:
– Иртәнге биштә коллегам белән велосипедта йөрибез. Бу вакытта Казан аеруча матур була, тынлык... Казансу өстендә томан күтәрелә, шул манзараны фотога да тө­шерәм, – диде.

Талантлы кеше бөтен яктан да талантлы, диләрме әле? Алмаз Нуретдиновичка бу әйтем аеруча туры килә кебек. Көчле укытучы булу өстенә (Моның өчен ул көн саен үз өстендә эшли, тик ул хакта соңрак... – Авт.) , ныклап футбол, во­лейбол белән дә шөгыльләнә. Кыш­ка хоккей уйный башларга җыена.
– Мин үз алдыма гел яңа максат­лар куям. Аларга ирешмичә тукта­мыйм, – ди ул.
«КӨЧЛЕ УКУЧЫЛАР БЕЛӘН ЭШЛӘҮ АВЫР»
Кишер белән суган әзер булды. Алмаз Нуретдинович чын пешек­челәрчә эшкә кереште: җәлт кенә күлмәк җиңнәрен сызганып, чыгар­тылган иткә кишер белән суганны кушып, барысын бергә болгатты. Аннан пешкән дөгене дә кушып, тоз, борыч өстәп янә бутады.
– Ризыгыгыз төче икән, дип әйтә безгә килгән кеше, – дип сүзен дәвам итте мөгаллим. – Без исә ияләнгән. Артык тоз сәламәтлеккә зыянлы. Чәйне дә шикәрсез эчәбез. Аның урынына әнә күбрәк татлы җиләк‑җимеш ашыйбыз. Организм өчен кирәкле шикәр күләмен шулай алып була.
Шуннан мөгаллим эчлекне алдан әзерләп куйган борычларга тутыр­ды. Бик ипләп, пөхтә итеп.
– Болай борыч пешергәнегез бар идеме? – дим.
– Әлбәттә. Тиз дә, туклыклы да бит. Майлы, тозлы түгел, «дө­рес» ризык.
– Кайберәүләр иткә кушасы дөге­не пешереп тормый, кишер, суган­ны да кыздырмый. Сезнең рецепт үзгәрәк, ахры, – дим.
– Дөгене бүрттереп алгач, туты­рылган борычыбыз тизрәк пешә. Ә кыздырылган кишер белән суган эчлекне сусыл, тәмле итә.
Борычларны тутырып, өстенә «капкачын» киерткәч, Алмаз Ну­ретдинович яшелчәләрне тирән табага тезде. Борычларның яртысы күмелерлек итеп су салды һәм пе­шерергә куйды.
– Егерме биш минуттан әзер була, – диде.
Ә безнең сөйләшүебезнең исә иң тәмле җире башланды. (Борыч әзерләү белән мәш килгән укыту­чыны сорауларым белән эшеннән бүлергә базмый торган идем.)
Алмаз Нуретдиновичның 2 нче лицей-интернатта икенче ел гына эшләве. Аңа кадәр алты ел буена Түбән Каманың 24 нче номерлы лицеенда математика укыткан. Мөгаллим үзе дә шул уку йортын тәмамлаган. БДИдан югары балл җыеп, МДУга укырга кергән.
– Югары курсларда укытучы булачагымны төгәл белә идем, – ди мөгаллим. – (Әнисе дә мате­матика укытучысы. – Авт.) Шуңа да педагогик курсларларга йөрдем. Мәскәүдә бик дәрәҗәле белем бирү үзәгендә практика үттем. Эшкә дә чакырганнар иде, тик мин ту­ган шәһәремә кайтырга булдым. 24 нче лицей Түбән Каманың иң дәрәҗәле уку йорты булып санала. Директорым чакыргач, каршы килмәдем.
– Алайса сез фәкать сәләтле, акыл­лы балалар белән генә эшләгән­сез? – дим. (Казан шәһәрендәге 2нче лицей-интернатка да зур сайлап алу конкурслары аша керәләр бит.)
– Әйе. Бәлки бу җиңел кебек тоеладыр: акыллы бала белән эшләү рәхәтрәк кебек. Чынлык­та исә сәләтле укучы белән эшләү бик зур җаваплылык сорый. Алар мәктәп программасын бер җөмләдән үк аңлый, ул мате­риал гына алар өчен аз. Димәк, уку­чыларның белем дәрәҗәсен тагын да арттыру өчен яңа алымнар кирәк. Син аларга караганда, ким дигәндә, берничә тапкыр күбрәк белергә тиеш. Алар бик күп сораулар бирә. Җавап бирә алмасаң, укучы алдын­да дәрәҗәң төшә. Ә бу укытучы өчен иң куркынычы.
«БДИ УКУЧЫЛАРГА ЗУР МӨМКИНЛЕКЛӘР АЧТЫ»
2 нче лицей-интернатта малай­лар гына белем ала. Элек ул төрек‑татар лицее дип аталган. Соңгы елларда «сәләтле балалар өчен лицей» дип йөртелә. Алмаз Нурет­динович алты ел эшләгән Түбән Каманың 24 нче лицее да малай­лар өчен генә.
– Кызларны математикага өйрә­теп булмый дип уйлавыгызмы? Ни өчен кыз балаларны да укыт­мыйсыз? – дим.
– Юк, алай дип һич кенә дә уй­ламыйм. Кыз балалар арасында да бик көчле математиклар булырга мөмкин. Малайлар гына укый тор­ган белем йортында эшләвемнең сәбәбе: 24 нче лицей – Түбән Ка­мада, 2 нче лицей-интернат Ка­занда иң яхшысы, минемчә. Шуңа да малайлар белән генә эшләргә туры килә.
– Малайлар белән кызларны ае­рып укытуга ничек карыйсыз?
– Уңай карыйм. Тик бу бөтен ба­лаларны да аерырга кирәк дигән сүз түгел. Барыбыз да белә: балигъ­лык яшенә җиткәндә кызлар – ма­лайлар, малайлар кызлар белән ма­выга башлый. Димәк, игътибарлары укудан читләшә. Нәкъ менә шуннан качу өчен аерым укыту яхшы. Ан­нан ир‑атның холкында узышу, ярышу дигән нәрсә бар. Бергә укы­ганда, малайлар кызларның игъ­тибарын алу өчен ярыша. Ә гүзәл затлар булмагач, уку өчен ярыша башлый.
Мөгаллимнең тагын бер фикере кызык тоелды. Менә нәрсә ди ул:
– Һәр укучыны да диярлек БДИны кимендә 80 баллга бирерлек итеп әзерләргә була. Бу фәкать укыту­чыдан тора!
– Ләкин бөтен укытучы да алай уйламый. Сезнең кебек укучыла­ры даими рәвештә 100 балл җый­ган мөгаллимнәр һәр мәктәптә юк бит... – дим.
– Килешәм, – ди. – Менә шул юнә­лештә эшлибез. Укытучыларны яңача эшләргә өйрәтәсе иде. Без еш кына математика укытучылары белән төрле семинарлар, укулар оештырабыз. Мөгаллимнәр бул­ган тәҗрибәләре белән бүлешергә тиеш. Чит илдә күптән шулай.
Алмаз Нуретдиновичның план, идеяләре искиткеч күп, аларны санап бетерә торган түгел. Мисал өчен, быел җәй көне математика юнәлешендә лагерьлар оештырган­нар. БДИ, олимпиадаларга әзерли торган мобиль үзәк эшләгәннәр. Киләчәктә бу юнәлешне тагын да үстерергә җыеналар.
– Укытучының эше мәктәптә дәрес бирү белән генә чикләнергә тиеш түгел, – ди мөгаллим. – Мин, мәсәлән, укучыларым белән кич килеп футбол уйныйм, дусларча аралашам. Проблемалары булса, уртага салып сөйләшәбез. Дәрестән соң аңлашылмаган теманы яңадан аңлатып күрсәтәм. Безнең лицейда укытучыларга репетиторлык белән
шөгыльләнү тыела. Һәм мин моны дөрес дип саныйм. Укучы белән укучы арасында акчага корылган мөнәсәбәт булырга тиеш түгел!
– БДИны күпләр тәнкыйтьли. Сезнең фикерегез ничек? – дим.
– Миңа калса, БДИ куркыныч әйбер түгел. Бары ата-аналар, ае­рым укытучылар аны күпертеп, әллә нинди куркыныч сынауга әйләндерә. Чынлыкта исә БДИ­ның эшләре мәктәп программа­сына кертелгән биремнәр. Укучыга дөрес аңлаткан очракта, аны урта­ча укучы да рәхәтләнеп чишә ала. Совет чорындагы имтиханнар бү­генге таләпләргә туры килмәс иде. Заман белән укучылар да үзгәрә бит. Аннан, БДИ күп укучыларга зур мөмкинлекләр ачты. Илнең теләсә кайсы уку йортына барып белем алырга була хәзер. Элеккечә имтихан тапшырып керәсе булса, югары уку йортларында әшнәлек, ришвәт чәчәк атар иде. Миңа калса, укучының белемен тикшерү өчен әлегә БДИдан да яхшы ысул уйлап табылмаган.
«УКЫТУЧЫЛАРЫНА КҮРӘ – УКУЧЫЛАРЫ»
Алмаз Нуретдиновичка 31 яшь. Аның республика, Россиякүләм бәй­геләрдә җиңүләрен санарга бер бит кенә җитми! Бу җиде ел эшләү дә­верендә! Күрәсең, XXI гасыр укыту­чысы шундый булырга тиештер дә. Дүрт телне камил белә: татар, рус, инглиз, төрек телләрен. Әле тагын бер ике чит тел өйрәнергә уйлый. Америка, Швейцария, Испаниягә барып, белемен күтәреп кайта. (Махсус программа буенча укый.) Быел да барган. Туктаусыз эзләнүдә. Дөресен әйтим, минем әлегә кадәр мондый укытучы белән аралашка­ным юк иде. Әмирхан Еники хикәя­сендәге кебек, «бу укытучы бәрәңге ашамыйдыр шикелле» тоелды.
– Тәмле исләр чыккан, – дип ли­цей ашханәсенә тагын берәү килеп керде. Директорлары – Ризванов Ирек Асафович икән. Шулай ук яп-яшь, яңа гына утызны тутырган. (Коридорда да күзәттем: коллектив нигездә яшьләрдән тора.)
– Сездә яшьләр генә эшлиме әллә? – дим, Ирек Асафович белән танышкач.
– 80 проценты яшьләр. Бар, әлбәттә, азу ярган, бик тәҗрибә­ле мөгаллимнәр дә. Аларга ка­рап үрнәк алабыз. Коллективка килгәндә, бездә укытучыларга тулы ирек! Кемнең нинди яңа идеясе, тәкъдиме бар, барысын да тормыш­ка ашырабыз. Берәүне дә кысу юк. Хәер, аларны кысып та булмый. Безнең укытучылар көн саен төрле уку йортларына эшкә чакыру алып торалар. Мактанып әйтүем түгел: иң яхшы укытучылар коллективы бездә. Рейтинг буенча республикада беренче урында без.
Шуннан директор укытучылар­ның исемен атап, кайсы уку йорт­ларын тәмамлаганнарын (күбесе чит илдә укыган, тәҗрибә тупла­ган), аларның уңышларын санады.
– Иң мөһиме – алар бүген дә һәр­кайсы үсештә. Нинди генә проект­ларда катнашмыйлар, берничә тел беләләр. Курыкмыйча әйтәм: лицейда чын профессионаллар эшли! Ә Алмаз Нуретдиновичның безне сайлавы коллективка янә бер дәрәҗә өстәде. Элек лицей гумани­тар юнәлештә эшләсә, хәзер курсны төгәл фәннәргә алдык. Математика шуларның – иң төп нигезе. Техно­логияләр заманы бит, ә аның ба­шында саннар, логик фикер йөртү тора. Шулай булгач, математиканы яхшы белү башка төгәл фәннәргә дә ишек ача.
Алмаз Нуретдиновичны да бер­ничә тапкыр башка уку йортларына директор вазыйфасына чакырган­нар икән. Баш тарткан ул.
– Беренчедән, укытучы буларак тагын да үсәсем килә, – ди мө­галлим. – Икенчедән, директор ул күбрәк оештыручы. Әле укытучы буларак эшлисе проектларым бар. 2 нче лицей-интернат мине тулы­сынча канәгатьләндерә, һәрхәлдә, әлегә.
...Борычыбыз әзер булды. Ирек Асафович укытучылар бүлмә­сенә кереп авыз итәргә чакырды. Башта сәерсенгән идем, аннан гаҗәпләнмәдем. 2 нче лицейның мөгаллимнәре башка булган ке­бек, укытучылар бүлмәсе дә – үзгә. Бу күбрәк аш бүлмәсен хәтерләтә: тамак ялгап алыр өчен бөтен кирәк-яраклар да бар. Ашап-эчкәннән соң ятып ял итәргә дә була.
– Безнең киңәшмәләр чәй эчү кебегрәк килеп чыга, – диде дирек­тор. – Һәр укытучы план-идеяләре белән уртаклаша. Әйтерсең, гаилә кичке ашка җыелган...
Алмаз Нуретдинович, аңа хас булган пөхтәлек белән, борыч­ларны тәлинкәләргә бүлеп чыкты. Шулай итеп, акыллы укытучылар компаниясендә кичке аш ашадык. Миңа калса, мондый кешеләр белән гади йомырка тәбәсе дә тәм­ле була. Итле татлы борыч турында әйтәсе дә юк!
 
 
АЛМАЗ ХӘМИДУЛЛИННАН ТУТЫРЫЛГАН ТАТЛЫ БОРЫЧ РЕЦЕПТЫ:

Кирәк булачак:

1. Татлы борыч – 2 кг


2. Сыер ите – 1 кг


3. Суган – 2‑3 баш


4. Кишер – 2 баш


5. Дөге – 0,5 кг


6. Тоз – чама белән


7. Борыч – чама белән


8. Сыек май – 2 аш кашыгы

 
1. Кисәбез!
2. Чистартабыз!
3. Уабыз!
4. Турыйбыз!
5. Салабыз!
6. Өстибез!
7. Болгатабыз!
8. Тутырабыз!
9. Тезәбез!
10. Алабыз!