Милли холыклы классика
Совнарком һәм олы мәдәният. Беренче татар опералары кайда туган
1939 ел. «Качкын» операсы премьерасына нибары ике атна калган. Бертуктаусыз, көне‑төне эш кайный. Бу искиткеч җаваплылык таләп итә, чөнки нәкъ менә шул спектакль белән Казанда яңа опера театры ачылачак.
Мансур Мозаффаровның «Галиябану» операсында Галия Кайбицкая Галиябану ролендә.
Инде иртәнге сәгать унбер тулган, әмма «Качкын» операсы авторы Нәҗип Җиһанов караватыннан торырга уйламый да. Ул шулкадәр арыган ки, хәтта репетициягә бармаска булган. Аның уйлары бер генә нәрсә тирәсендә бөтерелә – моңарчы күрелмәгәнчә гауга, «республика күләмендә истерика» көтелә – премьерада кем җырларга тиеш? Җиһанов фикеренчә, элекке казанышлары булган кеше түгел, бәлки остарак артист җырларга тиеш – бу турыда инде ул театр директоры белән дә, сәнгать җитәкчесе белән дә, һәм хәтта сәнгать эшләре буенча башлык белән дә сөйләшеп куйган. Рәйханә – Кайбицкая, Булат – Артёмов, Кирәмәт – Насретдинов... Ул менә шушы состав җырласын өчен тырыша. «Әгәр эшкә Совнарком тыкшынмаса, бу состав һичшиксез җырларга тиеш!» Ихтимал, Совнарком тыкшынмагандыр,чөнки театрда беренче кичәдә сәхнәдә Кайбицкая белән Насретдинов балкый…
Менә ул Татар опера һәм балет театрының иң җете артефакты – «Качкын» операсы афишасы. 1939 елның 17 июнендә ул шул спектакль белән ачыла. Игътибарны кызыклы детальләргә юнәлтәсе килә. Беренчесе: башта театр исемендә «балет турында» бер генә сүз дә булмый, афишада исә балет труппасы бар. Икенчесе: яңа опера театрының үз бинасы булмаганга, премьераны Зур драма театрында (хәзерге Качалов исемендәге) күрсәтәләр. «Гаять зур мәдәни чара бүлмәдәге бер почмакны яллап торучы хәлендә, бивуакта урнашкандай үткәрелә», – дип язган премьера турындагы тәнкыйть мәкаләсендә танылган публицист һәм критик Давид Заславский. Театрның үз йорты 1956 елда гына булачак әле. Өченчесе: тамашачылар талон буенча кергән, һәм бу да гаять катлаулы шул чорның чагылышы булып тора…
Сүз уңаеннан, шул авыр чорда Казан Җиһановсыз кала язган – аның Совет Татарстаныннан китәргә сәбәпләре шактый җыйналган. Спектакльгә әзерлек бер үк вакытта бик илһамландыргыч та, бик катлаулы да булган. Җиһанов, театр сәхнәсендә үз әсәре тууга сөенү белән беррәттән, администрацияне ваемсызлыкта, үз эшенә салкын карауда гаепләгән. Директор урынбасарын «кызган баштан түгел, бәлки аңлы рәвештә» оятсыз һәм ахмак дип атаган. Әлеге бәрелеш кимендә шелтәгә тарта, әмма Җиһанов моннан курыкмый, киресенчә: «Шул вакытта инде мин үземнең кирелегемне тулы куәтенә күрсәтәчәкмен һәм эш йә шелтәле фәрманның юкка чыгарылуы белән бетәчәк, яки алар минем икенче опера вәгъдә итүемне онытырга мәҗбүр булачаклар, ә бәлки, мин бөтенләй Казаннан ук китеп барырмын», – дип язган ул үзенең беренче хатыны Симурка – Серафима Алексеевнага.
Әйе, яңа театрда вазгыять шактый томанлы була. Спектакльләр кыен матди шартларда әзерләнә. Премьерага кадәр диярлек театр Фәнни хезмәткәрләр йортында сыенып яши, андагы тамаша залы тулы канлы репетицияләр үткәрергә мөмкинлек бирми. Музыка уен кораллары җитешми. Кая әле уен кораллары! Беренче вакытларда музыкантларга да, артистларга да кытлык була, бигрәк тә балет артистларына, шунлыктан еш кына вокалчыларга биергә дә туры килә.
Дәвере шундый була, әмма ул чактагы бөтен авырлыкларның сәбәбен бик гади аңлаталар. «Халык дошманнары халык иҗаты, халык талантларының тере чишмәләрен берничә тапкыр күмәргә маташты. Буржуаз милләтчеләр татар операсын булдырмас өчен әллә ниләр эшләргә әзер иде», – дип раслый «Комсомолец Татарии» газетасы, Татар дәүләт опера театры булдырылу фактын исә «Партиянең Ленин – Сталин милли сәясәте тантанасы» дип атаудан тайчынмый.
Бәхеткә, ул заман матбугатында объектив тәнкыйтьне дә очратып була. Премьерадан соң икенче көнне «Правда» газетасы: «Качкын» – чыннан да, бу сүзнең иң яхшы классик мәгънәсендә опера, бу музыкаль драма спектакле түгел... Бу, һичшиксез, театрның уңышы, өметләндергеч башлангыч», – дип яза.
ТАЛАНТЛАРНЫ – СТУДИЯГӘ!
– Ул чакта Муса та, мин дә бу очрашуның безнең тормышта нинди әһәмияткә ия булачагын фаразламадык әле, – дип язачак үзенең истәлекләрендә күп еллар узгач Нәҗип Җиһанов. – Җәлил мине күзәткән, композитор буларак язган әсәрләремне тыңлаган, мин исә, үз ягымнан, аны шагыйрь буларак күбрәк өйрәнә башладым. Безне татар профессиональ музыка мәдәнияте язмышына карата уртак мөнәсәбәт берләштерә иде.
Ике олпат иҗади шәхес – Муса Җәлил һәм Нәҗип Җиһанов арасындагы дуслык татар мәдәниятенә «Алтынчәч», «Илдар», «Шагыйрь», «Җәлил» операларын бүләк итә... Әлеге дуслык исә Мәскәүдә башлана – 1934 елда республиканың иң яхшы иҗади көчләре башкалага укырга җибәрелә. Ул вакытта Мәскәү дәүләт консерваториясе каршында Татар опера студиясе оештырыла. Бер генә максат белән – яңа татар опера театры өчен кадрлар әзерләү. Анда консерваториянең әйдәп баручы профессорлары, күренекле театр әһелләре укыта. Ә студентлар арасында Казан музыка техникумын тәмамлаучылар да, һәм инде тәҗрибәле артистлар да, шулай ук дирижерлар, композиторлар, драматурглар бар. Менә, мәсәлән, инде татарның беренче «Сания» операсында балкыган Сара Садыйкова, танылган Мансур Мозаффаров, һәркем яраткан Салих Сәйдәшев... Студияне Хәмит Төхфәтуллин җитәкли, композитор Җәүдәт Фәйзи – уку‑укыту бүлеген, Муса Җәлил әдәби бүлек мөдире була.
Менә ул дәвернең тагын бер артефакты – Татар дәүләт опера студиясен тәмамлаучылар концерты афишасы. 1938 елның 15 декабрендә Мәскәү дәүләт консерваториясендә опералардан өзекләр күрсәтелә, алар арасында яшь композитор Нәҗип Җиһанов каләменнән әле генә чыккан «Качкын» да була. Сүз уңаенда, аның өчен авторлык гонорары дүрт мең сум тәшкил итә. Опера студиясе белән килешү нигезендә, яңа милли опера ансамбльле, хор һәм балетлы, шулай ук «татар музыкасы характерына ия булырга» тиеш була.
Беренче татар операсы «Сания»нең авторлары һәм башкаручылары (1925 ел). Сулдан уңга утыралар: Г.Айдаровский, А.Литвинов, В.Виноградов, Г.Әлмөхәммәтов, С.Габәши. Басып торалар: Л.Гаврилова, С.Садыйков, Г.Кайбицкая, А.Хисамов.
Опералардан өзекләр кую һәм башкару өчен студиядә укучылар янына төрле театрларның режиссерлары килә. Алай гына да түгел, казанлылар башкаладагы бер генә премьераны да калдырмый. Мейерхольд театры, Революция театры һәм, ниһаять, Зур театр – боларның барысы да алар өчен ачык! Студиядә укучылар еш кына үзләре дә башкаланың иң яхшы мәйданчыкларында концертлар белән чыгыш ясый. Дөрес, бу бөтен кешегә дә бердәй җиңел бирелми. Әйтик, киләчәктә атаклы опера җырчысы булачак Мөнирә Булатова сәхнәдән шулкадәр курка ки, хәтта киңәш сорап... невропатологка мөрәҗәгать итәргә мәҗбүр була. Бер концертта Булатова «Сагыну» җырын башкарырга тиеш була. Куркудан үз‑үзен белештермәс дәрәҗәгә җиткән кыз көчкә җырлап чыга: моннан соң мәңге чыкмаячак ул сәхнәгә! Тик шул вакыт Мөнирәне кабат сәхнәгә төртеп чыгара башлыйлар. Булатова карыша һәм нәтиҗәдә залга аркасы белән килеп чыга. Аның беренче тапкыр «бис»ка җырлавы менә шулайрак була*.
Ә менә Усман Әлмиевкә Станиславскийның үзе каршында җырлау бәхете тәти. Очрашу Константин Сергеевич өендә – Леонтьев тыкрыгындагы ике катлы борынгы йортта була. Станиславский Мәскәү консерваториясе профессоры Друлякина сыйныфы студентларын колонналы гаять зур репетицияләр залында каршылый. «Чал чәчле, мыеклы, озын буйлы, кычкырмыйча һәм салмак кына сөйләшә». Шәкертләрнең кайсы ариядән өзек, кайберләре икәү җырлый. Әлмиев «Евгений Онегин» операсыннан борынгы француз җырын башкара. «Сез француз малае кебек җырладыгыз», – дигән «вердикт» чыгара театр сәхнәсе мэтры**. Башкорт студиясеннән соң Татар студиясе Мәскәү консерваториясе каршындагы икенче милли студия була. Аннары гына Төркмән, Казах, Кыргыз, Үзбәк студияләре формалаша... Сәнгать белгече Лилия Салихова язуынча, ул елларда милли опера булу факты милли мәдәниятнең «сыйфат билгесе» санала, Европа үрнәгендә милли опера театрлары ачылу исә социалистик строй, аның милли сәясәте казанышларын күрсәтә торган үзенчәлекле «витринага» әйләнә.
1939 ел Советлар Союзының байтак республикаларында милли операны үстерү өчен башлангыч ноктага әйләнергә тиеш була. Әмма куелган бурычны барысы да үти алмый. Татарстан исә булдыра.
ПАРТИЯ ТҮГЕЛ, КЕШЕ
Ә менә яңа театрда куелган беренче балетның афишасы, ни кызганыч, сакланмаган. Тик без аны, мәгълүм тарихи фактларга нигезләнеп, яңарта алабыз. Бу Герольд музыкасына «Тщетная предосторожность» классик спектакле премьерасы була. Һәм ул инде 1939 елның 9 сентябрендә куела.
Гаҗәп хәл, әмма «Тщетная предосторожность» балетына матбугат әллә ни игътибар бирми. «Халык иҗаты чишмәләре» яки «партиянең грамоталы милли сәясәте» дип лаф ормыйлар. Ихтимал, сәбәбе сугыш якынлашудадыр, газеталар Европадагы кайнар яңалыкларны җиткерергә ашыга. Монда инде балет кайгысы түгел. Ә бәлки эш яңа театрда беренче балет спектаклен кую идеясенең партиянеке түгел, бәлки конкрет бер кешенең, ягъни театрның беренче баш балетмейстеры Гай Таһировныкы булудадыр.
Театрдагы коллегалары кебек үк, Гай Таһиров та Мәскәүдә укыган, тик опера сәнгатенә түгел, балетмейстерлык осталыгына өйрәнгән. Зур театр балетмейстеры Евгения Долинская аның педагогларыннан берсе була. Нәкъ менә ул Гай Хаҗи улын беренче спектаклен куюга әзерли, аны «җыярга» ярдәм итә. Шунлыктан «Тщетная предосторожность» балетын сайлау бер дә очраклы түгел.
Сүз уңаенда, балет труппасының беренче исемлегендә нибары унбиш исем бар. «Качкын» премьерасына кадәр Таһиров аны 25 артистка җиткергән. Әмма бу да бик аз, шунлыктан беренче балетны куйганда төп проблема кадрлар кытлыгы була. Гай Хаҗи улы аны хәл итә ала – бераз вакыттан соң татар балетының үз йолдызлары кабына.
Аларның иң беренчеләре – Бари Әхтәмов һәм Таһиров ярдәмендә 29 яшендә пуантларга баскан Анна Гацулина! Җиңү алдыннан, 1945 елда куелган беренче татар балеты «Шүрәле» спектаклендә Сөембикә ролен нәкъ менә Анна Федоровна башкарачак. Гали батыр ролендә Бари Әхтәмов бииячәк. Әмма бу инде бөтенләй башка вакыйга...
* Гүзәл Сәйфуллинаның «Счастье сцены. Личность и судьба Муниры Булатовой» китабыннан.
** Усман Әлмиевнең «Еллар һәм җырлар» хатирәләреннән.
Материалны әзерләүдәярдәм итүләре өчен редакция Татар дәүләт опера һәм балет театры музей фонды саклаучылары Галия Акчуринага һәм Рәмзия Такташка, шулай ук композитор Нәҗип Җиһановныңоныгы, аныңмузей-йорты директоры Алексей Егоровка рәхмәтен җиткерә.
Мансур Мозаффаровның «Галиябану» операсында Галия Кайбицкая Галиябану ролендә.
Инде иртәнге сәгать унбер тулган, әмма «Качкын» операсы авторы Нәҗип Җиһанов караватыннан торырга уйламый да. Ул шулкадәр арыган ки, хәтта репетициягә бармаска булган. Аның уйлары бер генә нәрсә тирәсендә бөтерелә – моңарчы күрелмәгәнчә гауга, «республика күләмендә истерика» көтелә – премьерада кем җырларга тиеш? Җиһанов фикеренчә, элекке казанышлары булган кеше түгел, бәлки остарак артист җырларга тиеш – бу турыда инде ул театр директоры белән дә, сәнгать җитәкчесе белән дә, һәм хәтта сәнгать эшләре буенча башлык белән дә сөйләшеп куйган. Рәйханә – Кайбицкая, Булат – Артёмов, Кирәмәт – Насретдинов... Ул менә шушы состав җырласын өчен тырыша. «Әгәр эшкә Совнарком тыкшынмаса, бу состав һичшиксез җырларга тиеш!» Ихтимал, Совнарком тыкшынмагандыр,чөнки театрда беренче кичәдә сәхнәдә Кайбицкая белән Насретдинов балкый…
Менә ул Татар опера һәм балет театрының иң җете артефакты – «Качкын» операсы афишасы. 1939 елның 17 июнендә ул шул спектакль белән ачыла. Игътибарны кызыклы детальләргә юнәлтәсе килә. Беренчесе: башта театр исемендә «балет турында» бер генә сүз дә булмый, афишада исә балет труппасы бар. Икенчесе: яңа опера театрының үз бинасы булмаганга, премьераны Зур драма театрында (хәзерге Качалов исемендәге) күрсәтәләр. «Гаять зур мәдәни чара бүлмәдәге бер почмакны яллап торучы хәлендә, бивуакта урнашкандай үткәрелә», – дип язган премьера турындагы тәнкыйть мәкаләсендә танылган публицист һәм критик Давид Заславский. Театрның үз йорты 1956 елда гына булачак әле. Өченчесе: тамашачылар талон буенча кергән, һәм бу да гаять катлаулы шул чорның чагылышы булып тора…
Сүз уңаеннан, шул авыр чорда Казан Җиһановсыз кала язган – аның Совет Татарстаныннан китәргә сәбәпләре шактый җыйналган. Спектакльгә әзерлек бер үк вакытта бик илһамландыргыч та, бик катлаулы да булган. Җиһанов, театр сәхнәсендә үз әсәре тууга сөенү белән беррәттән, администрацияне ваемсызлыкта, үз эшенә салкын карауда гаепләгән. Директор урынбасарын «кызган баштан түгел, бәлки аңлы рәвештә» оятсыз һәм ахмак дип атаган. Әлеге бәрелеш кимендә шелтәгә тарта, әмма Җиһанов моннан курыкмый, киресенчә: «Шул вакытта инде мин үземнең кирелегемне тулы куәтенә күрсәтәчәкмен һәм эш йә шелтәле фәрманның юкка чыгарылуы белән бетәчәк, яки алар минем икенче опера вәгъдә итүемне онытырга мәҗбүр булачаклар, ә бәлки, мин бөтенләй Казаннан ук китеп барырмын», – дип язган ул үзенең беренче хатыны Симурка – Серафима Алексеевнага.
Әйе, яңа театрда вазгыять шактый томанлы була. Спектакльләр кыен матди шартларда әзерләнә. Премьерага кадәр диярлек театр Фәнни хезмәткәрләр йортында сыенып яши, андагы тамаша залы тулы канлы репетицияләр үткәрергә мөмкинлек бирми. Музыка уен кораллары җитешми. Кая әле уен кораллары! Беренче вакытларда музыкантларга да, артистларга да кытлык була, бигрәк тә балет артистларына, шунлыктан еш кына вокалчыларга биергә дә туры килә.
Дәвере шундый була, әмма ул чактагы бөтен авырлыкларның сәбәбен бик гади аңлаталар. «Халык дошманнары халык иҗаты, халык талантларының тере чишмәләрен берничә тапкыр күмәргә маташты. Буржуаз милләтчеләр татар операсын булдырмас өчен әллә ниләр эшләргә әзер иде», – дип раслый «Комсомолец Татарии» газетасы, Татар дәүләт опера театры булдырылу фактын исә «Партиянең Ленин – Сталин милли сәясәте тантанасы» дип атаудан тайчынмый.
Бәхеткә, ул заман матбугатында объектив тәнкыйтьне дә очратып була. Премьерадан соң икенче көнне «Правда» газетасы: «Качкын» – чыннан да, бу сүзнең иң яхшы классик мәгънәсендә опера, бу музыкаль драма спектакле түгел... Бу, һичшиксез, театрның уңышы, өметләндергеч башлангыч», – дип яза.
ТАЛАНТЛАРНЫ – СТУДИЯГӘ!
– Ул чакта Муса та, мин дә бу очрашуның безнең тормышта нинди әһәмияткә ия булачагын фаразламадык әле, – дип язачак үзенең истәлекләрендә күп еллар узгач Нәҗип Җиһанов. – Җәлил мине күзәткән, композитор буларак язган әсәрләремне тыңлаган, мин исә, үз ягымнан, аны шагыйрь буларак күбрәк өйрәнә башладым. Безне татар профессиональ музыка мәдәнияте язмышына карата уртак мөнәсәбәт берләштерә иде.
Ике олпат иҗади шәхес – Муса Җәлил һәм Нәҗип Җиһанов арасындагы дуслык татар мәдәниятенә «Алтынчәч», «Илдар», «Шагыйрь», «Җәлил» операларын бүләк итә... Әлеге дуслык исә Мәскәүдә башлана – 1934 елда республиканың иң яхшы иҗади көчләре башкалага укырга җибәрелә. Ул вакытта Мәскәү дәүләт консерваториясе каршында Татар опера студиясе оештырыла. Бер генә максат белән – яңа татар опера театры өчен кадрлар әзерләү. Анда консерваториянең әйдәп баручы профессорлары, күренекле театр әһелләре укыта. Ә студентлар арасында Казан музыка техникумын тәмамлаучылар да, һәм инде тәҗрибәле артистлар да, шулай ук дирижерлар, композиторлар, драматурглар бар. Менә, мәсәлән, инде татарның беренче «Сания» операсында балкыган Сара Садыйкова, танылган Мансур Мозаффаров, һәркем яраткан Салих Сәйдәшев... Студияне Хәмит Төхфәтуллин җитәкли, композитор Җәүдәт Фәйзи – уку‑укыту бүлеген, Муса Җәлил әдәби бүлек мөдире була.
Менә ул дәвернең тагын бер артефакты – Татар дәүләт опера студиясен тәмамлаучылар концерты афишасы. 1938 елның 15 декабрендә Мәскәү дәүләт консерваториясендә опералардан өзекләр күрсәтелә, алар арасында яшь композитор Нәҗип Җиһанов каләменнән әле генә чыккан «Качкын» да була. Сүз уңаенда, аның өчен авторлык гонорары дүрт мең сум тәшкил итә. Опера студиясе белән килешү нигезендә, яңа милли опера ансамбльле, хор һәм балетлы, шулай ук «татар музыкасы характерына ия булырга» тиеш була.
Беренче татар операсы «Сания»нең авторлары һәм башкаручылары (1925 ел). Сулдан уңга утыралар: Г.Айдаровский, А.Литвинов, В.Виноградов, Г.Әлмөхәммәтов, С.Габәши. Басып торалар: Л.Гаврилова, С.Садыйков, Г.Кайбицкая, А.Хисамов.
Опералардан өзекләр кую һәм башкару өчен студиядә укучылар янына төрле театрларның режиссерлары килә. Алай гына да түгел, казанлылар башкаладагы бер генә премьераны да калдырмый. Мейерхольд театры, Революция театры һәм, ниһаять, Зур театр – боларның барысы да алар өчен ачык! Студиядә укучылар еш кына үзләре дә башкаланың иң яхшы мәйданчыкларында концертлар белән чыгыш ясый. Дөрес, бу бөтен кешегә дә бердәй җиңел бирелми. Әйтик, киләчәктә атаклы опера җырчысы булачак Мөнирә Булатова сәхнәдән шулкадәр курка ки, хәтта киңәш сорап... невропатологка мөрәҗәгать итәргә мәҗбүр була. Бер концертта Булатова «Сагыну» җырын башкарырга тиеш була. Куркудан үз‑үзен белештермәс дәрәҗәгә җиткән кыз көчкә җырлап чыга: моннан соң мәңге чыкмаячак ул сәхнәгә! Тик шул вакыт Мөнирәне кабат сәхнәгә төртеп чыгара башлыйлар. Булатова карыша һәм нәтиҗәдә залга аркасы белән килеп чыга. Аның беренче тапкыр «бис»ка җырлавы менә шулайрак була*.
Ә менә Усман Әлмиевкә Станиславскийның үзе каршында җырлау бәхете тәти. Очрашу Константин Сергеевич өендә – Леонтьев тыкрыгындагы ике катлы борынгы йортта була. Станиславский Мәскәү консерваториясе профессоры Друлякина сыйныфы студентларын колонналы гаять зур репетицияләр залында каршылый. «Чал чәчле, мыеклы, озын буйлы, кычкырмыйча һәм салмак кына сөйләшә». Шәкертләрнең кайсы ариядән өзек, кайберләре икәү җырлый. Әлмиев «Евгений Онегин» операсыннан борынгы француз җырын башкара. «Сез француз малае кебек җырладыгыз», – дигән «вердикт» чыгара театр сәхнәсе мэтры**. Башкорт студиясеннән соң Татар студиясе Мәскәү консерваториясе каршындагы икенче милли студия була. Аннары гына Төркмән, Казах, Кыргыз, Үзбәк студияләре формалаша... Сәнгать белгече Лилия Салихова язуынча, ул елларда милли опера булу факты милли мәдәниятнең «сыйфат билгесе» санала, Европа үрнәгендә милли опера театрлары ачылу исә социалистик строй, аның милли сәясәте казанышларын күрсәтә торган үзенчәлекле «витринага» әйләнә.
1939 ел Советлар Союзының байтак республикаларында милли операны үстерү өчен башлангыч ноктага әйләнергә тиеш була. Әмма куелган бурычны барысы да үти алмый. Татарстан исә булдыра.
ПАРТИЯ ТҮГЕЛ, КЕШЕ
Ә менә яңа театрда куелган беренче балетның афишасы, ни кызганыч, сакланмаган. Тик без аны, мәгълүм тарихи фактларга нигезләнеп, яңарта алабыз. Бу Герольд музыкасына «Тщетная предосторожность» классик спектакле премьерасы була. Һәм ул инде 1939 елның 9 сентябрендә куела.
Гаҗәп хәл, әмма «Тщетная предосторожность» балетына матбугат әллә ни игътибар бирми. «Халык иҗаты чишмәләре» яки «партиянең грамоталы милли сәясәте» дип лаф ормыйлар. Ихтимал, сәбәбе сугыш якынлашудадыр, газеталар Европадагы кайнар яңалыкларны җиткерергә ашыга. Монда инде балет кайгысы түгел. Ә бәлки эш яңа театрда беренче балет спектаклен кую идеясенең партиянеке түгел, бәлки конкрет бер кешенең, ягъни театрның беренче баш балетмейстеры Гай Таһировныкы булудадыр.
Театрдагы коллегалары кебек үк, Гай Таһиров та Мәскәүдә укыган, тик опера сәнгатенә түгел, балетмейстерлык осталыгына өйрәнгән. Зур театр балетмейстеры Евгения Долинская аның педагогларыннан берсе була. Нәкъ менә ул Гай Хаҗи улын беренче спектаклен куюга әзерли, аны «җыярга» ярдәм итә. Шунлыктан «Тщетная предосторожность» балетын сайлау бер дә очраклы түгел.
Сүз уңаенда, балет труппасының беренче исемлегендә нибары унбиш исем бар. «Качкын» премьерасына кадәр Таһиров аны 25 артистка җиткергән. Әмма бу да бик аз, шунлыктан беренче балетны куйганда төп проблема кадрлар кытлыгы була. Гай Хаҗи улы аны хәл итә ала – бераз вакыттан соң татар балетының үз йолдызлары кабына.
Аларның иң беренчеләре – Бари Әхтәмов һәм Таһиров ярдәмендә 29 яшендә пуантларга баскан Анна Гацулина! Җиңү алдыннан, 1945 елда куелган беренче татар балеты «Шүрәле» спектаклендә Сөембикә ролен нәкъ менә Анна Федоровна башкарачак. Гали батыр ролендә Бари Әхтәмов бииячәк. Әмма бу инде бөтенләй башка вакыйга...
* Гүзәл Сәйфуллинаның «Счастье сцены. Личность и судьба Муниры Булатовой» китабыннан.
** Усман Әлмиевнең «Еллар һәм җырлар» хатирәләреннән.
Материалны әзерләүдәярдәм итүләре өчен редакция Татар дәүләт опера һәм балет театры музей фонды саклаучылары Галия Акчуринага һәм Рәмзия Такташка, шулай ук композитор Нәҗип Җиһановныңоныгы, аныңмузей-йорты директоры Алексей Егоровка рәхмәтен җиткерә.
Добавить комментарий