Коткарылган 34 гомер
Үзенең 59 ел яшәү дәверендә ул яраткан Иделендә кешеләр батканын күп тапкырлар күргән. Барлыгы 34 кеше. Ул һәммәсен дә коткарган.
Ул тәрәзәне ачып җибәрә. «Кара әле cин!» – дип хозурлана аннан соң. Чыннан да йөрәк чымырдап китә – ап‑ак бозлар эчендә калган Идел елгасы уч төбендәгедәй. «Хәзер аңлыйсыңмы инде? – дип сорый, җитдиләнә төшеп. – Барысы да минем күз алдымда. Әнә эрегән күлләвек, әнә – икенчесе...»
ДӘВАМЛЫ ТАРИХ
Дәрт-дәрманы ташып тора, күзләре елмая, сөйләшүе ихлас. Танышуга ук аны балачактан бирле беләсеңдер кебек тоела башлый. Шундый ул – Виктор Давыдов. Пират! – дип йөртәләр аны әйләнә-тирәдәгеләр Иделгә тартылганы өчен.
– Кайчандыр ул безнең туендыручыбыз иде, – дип искә төшерә Виктор Львович. – Елгадан агып килгән бүрәнәләрне эләктереп алабыз – ягарга ярый. Балык тотсаң, гаиләңә генә түгел, сатарга да җитә. Яр буйлары көймәләр белән тулган иде!
Ул шулкадәр образлы итеп сөйли, мин аның ерак совет чорындагы Югары Осланын бик җиңел күз алдыма китерәм. Элеккеге үзәктә, Давыдов сүзләренчә, хәзер нигездә дача тотучылар урнашкан, кышларын «бер ярым кеше җыелмаган» урында заманында узып йөрерлек булмаган. Балалар үзләре генә дә утызлап! Кыш көне – таудан шуу, ә җәйләрен, әлбәттә инде, су коену.
Менә ул ун яшьлек дусты Витя белән ярда утыра. Ерак та түгел апалы-сеңелле өч кыз бала көймәгә кереп урнашканнар. Һәм кинәт – кычкырган тавыш. Кызларның берсе суга егылып төшкә дә чыкмый. Витя, йөгереп барып, чишенеп тә тормыйча, суга ташлана һәм кызны төптән үк сөйрәп чыгарырга өлгерә. Шундый зур шатлык була ул – кызның гаиләсенә дә, малайның үзенә дә. Галинаның әнисе ул чакта аңа бер кило шоколад конфет бүләк итә!
– Күптән түгел Галяны ире белән урамда очраттым, – дип сөйли Виктор Львович. – Исәнләштем, ә ул мине танымады. Ул түгел, аның кызы булган икән. Сораштырдым, мин коткарган беренче кызның инде оныклары да туган икән!
БЕР ТӘРӘЗӘ АША
– Әнә бер кеше килә, – дип күрсәтә миңа тәрәзә аша Давыдов. Ә мин берни дә күрмим – карлы Идел күз чагылдырырлык аклыгы белән кояштан да ныграк яктырта. Ул көлә, шкафтан зур бинокль алып, миңа суза.
Чыннан да, сукмактан ачык төстәге курткалы бер егет атлый. Аны ничек күрмәк кирәк? Әмма Виктор Львовичның күзе очлы, кешеләрне коткару тәҗрибәсе МЧС хезмәткәрләренеке кебек – тормыш аны үзе өйрәткән. Тиешле арсеналы да бар бит! Яр буенда, гаражда – ике катеры, күтәргече. Ә тумбочкасында – чын мегафон. Аның ярдәмендә Давыдов ничә фаҗигане булдырмый калган. «Игътибар, игътибар, боздагылар! – аның тавышы Идел өстенә тарала. – Сак булыгыз – алдыгызда бәке, артка борылыгыз».
Әмма кешеләрнең аның кисәтүләренә ышанмаган чаклары да була яки бөтенләй ишетмиләр. Әйтик, узган ел Давыдов коткарган өч кешенең берсе шикелле. Колакчыннарындагы музыка ярдан килгән тавышны күмә. Давылов хәлне бик тиз аңлап ала. Һәм авыр сулап куя: «Бетте, менә хәзер бата», – ди. Аннары бернинди хәвеф сизмәгән меломанны коткарырга ташлана. Бавы, баскычы – барысы да әзер тора аның. Шулчакта дусты да килеп өлгерә.
Батып баручы егет янына барып җитү мөмкин түгел – боз бик юка, уалучан. Баскычны эләктерәләр дә, аңа таба ташлыйлар. Бичараны шуның белән ярга кадәр өстерәп чыгаралар, бәхетенә, ара әллә ни ерак булмый. Ә анда машинада әнисе каршыларга төшкән. Каршы ярга озын юлдан улын алырга барасы килмәгән – вакытына экономия ясарга уйлаган. Күз алдында улы һәлак булса, ничек үкенер иде...
«ХАТЫН-КЫЗЛАРНЫ АЛГА! »
Дөресен әйткәндә, мондый туры килеп торган кушамат Пиратка бик тә җитди һәм хәтта кырыс кеше булган атасыннан күчкән.Әтисе гомере буена Идел буенда яшәгән, кочегар булган. Ә Виктор Львович үзе күп еллар буе төзелеш кранында эшләгән – бүген Казанны үзләреннән башка күз алдына китереп булмый торган биек объектларны күтәргән. Гүзәл башкалага кызы Оксананы чыгарып җибәргән, үзе исә туып‑үскән Югары Осланына җаны‑тәне белән бирелгәнлеген күптән аңлаган инде.
– Минем беркайчан да моннан китәсем килмәде, – дип сөйли Виктор Львович, Иделдән күзен алмыйча. – Мин армиядә Ерак Көнчыгышта хезмәт иттем. Матур яклар. Ә туган як матуррак.
Ул миңа борынгы урамнарның тынычлыгы һәм яшеллеге турында сөйли. Җәяүле бураннарны һәм давылларны яратуы хакында да. Ә биредә – Иделдә – мондый хәлләр гаҗәеп күренеш.
...Ул көнне елга гадәттәгедән ныграк дулый – дулкыннар шаулый, җилле! Давыдов, тәрәзәдән карап, аңа сокланып тора. Көз. Инде беркем коенмый, әмма суднолар һәм паром йөри әле. Кинәт бик еракта, көмеш дулкыннар өстендә күзенә нәрсәдер чалынгандай була. Корыган агач дисәң инде, тик барыбер күңеле тыныч түгел. Бинокльдән карый – чыннан да: көймә капланган!
Фаҗига урынына күршесе белән катерда килеп җиткәндә, биш кешене чамалап алалар. Ике хатын‑кыз һәм өч егет. Берсе шунда ук боларга таба ыргыла. Ә Давыдовның үз уставы – ишкәген күтәрә дә: «Хәзер үк кит! Хатын-кызларны бортка күтәрмичә, сине чыгармыйм!» – ди. Беренче хатын‑кызны күтәрәләр, ул шунда ук аңын югалта, икенчесе дә – шулай ук... Аларга Иделнең аргы яры якынрак була. Батучыларны шунда чыгаралар. Үзләре дә төнге өчкә кадәр кайта алмый торалар – давыл шундый көчле була.
БОЗ ӘСИРЛЕГЕНДӘ
– Хәзер Иделдә боз бик юка – элекке кебек түгел, – дип сөйли Давыдов. – Элек боз калын, ташулар да көчле була иде. Әмма боз киткәндә дә кешеләрне көймә белән аргы ярга чыгарудан туктамыйлар. И кеше төялә иде!
Төрле хәлләр булгалаган. Әйтик, көймәне бозлар кысып ала да Камага кадәр алып китә! 90нчы еллар башында Югары Осланның үз коткару станциясе булган. Әмма, Давыдов сөйләвенчә, ул әллә ни файда китермәгән. Бәлки, шуңа күрә дә аның боздагы кешеләрне коткару тәҗрибәсе зурдыр? Күптән түгел тагын кирәге чыккан әле.
...Теге ир‑ат аның мегафоннан кисәтүләрен ишеткән. Хәтта кирегә дә борылган, ләкин тискәрелеге үзенең иткән. Бер минут – менә инде бәкедән башы гына күренеп тора. Ә Давыдов тизрәк көймәсенә таба йөгерә! Булышчылар да табыла, ишкәкләргә утыралар. Үзе – койрыкка, аягы белән бозны ватарга. Шулай үрмәләп диярлек алга баралар. Әлегәчә Виктор Львович ул кешенең күзләрен хәтерли. «Син, бәгърем, кыймылдама гына. Тагын бер минут түз», – ди ул аңа әкрен генә. Ә үзе, ялгыш аның өстенә менмәс өчен, аскы яктан, агымга каршы борыла. Якынрак киләләр, бу ир сузыла, ләкин батучыга кулны бирергә ярамый. Чытырдап ябышачак та, үзе белән сөйрәп төшерәчәк. Анда инде берсен дә коткарып булмаячак. «Син кулыңны сузма», – ди аңа Давыдов, ә үзе тиз генә батучыны киеменнән эләктереп ала да көймәгә чыгарып сала. Аны чыгарган арада, коткару хезмәте дә – һава мендәрендәге судно, ярдагы ашыгыч ярдәм килеп җитә.
– МЧС барлыкка килгәч, барысы да оперативлашты, – дип, хәйләкәр генә күз кыса ул. – Ләкин без дә йокламыйбыз!
ТОРМЫШ ТАНТАНАСЫ
Миңа шунысы кызык: безнең тормышны яхшырак итүче генә түгел, аны коткаручы да кеше нинди булырга тиеш? Инстаграмга кадр кую өчен мобильникка тотынмыйча, ярдәмгә йөгерү өчен нинди холыкка ия булырга кирәк?
– Әйе, коткардым инде, коткардым, – дип иңнәрен сикертә Давыдов. – Медаль өчен эшләмим ләбаса мин аны. Берәрсе бата башлый икән – булышырга кирәк, өстәвенә, ни рәвешле коткарырга мөмкинлеген аңлагач.
Хәер, медале дә булган, тик оныклары, уйнап, каядыр югалтканнар. Бабалары янына кайталар, шунысы шатлыклы. Янәшәдә генә күл, анда – бакалар, тузбаш еланнар, кондызлар, балык тотарга да була. Күл туңгач, кәшәкә белән алка куарга. Аннары салкыннан битләре алланган оныклар белән бергәләп гөр килеп чәй эчәргә яраталар. «Без – дуслар», – ди ул бер малай, бер кыз оныклары турында.
– Мин йомшак күңелле кеше, – дип елмая Виктор Львович. – Ачуланган чакларым була, әмма ачуым бик тиз басылучан. Бер генә тапкыр яшибез бит! Ә тормыш шундый матур!
Сүзләренә дәлил итеп, тагын бер тарих турында сөйли – тормышның тантана итүе турында, әлбәттә. 70нче елларда була бу вакыйга. Иделдә бер көймә каплана. Яннарына киләләр – бер ир кеше йөзеп йөри, үзе як‑ягына карана: «Хатыным батты!» Аны да, көймәне дә буксирга алып чыгаралар. Ир үз‑үзен кая куярга белми.
– Ярга чыгып җиттек, көймәне әйләндерсәк, хатыны шунда – исән! Астан ничектер ябышып кала алган, көймә койрыгында барлыкка килгән һава мендәре аша сулап торган, – дип көлеп искә ала бу гаҗәеп вакыйганы Давыдов. – Мин аңа: «Син шунда хет төчкергән булсаң иде!» – дим. Күрәсең, бик каты курыккандыр. Ире әй үпте инде үзен, әй үпте!
Фотога төшәр өчен, урамга чыгабыз. Давыдов гадәтенчә тәрәзә аша Иделгә карап ала.
– Идел киң, әмма Идел буенда яшәү зур хезмәт, тырышлык сорый. Юкка гына тельняшкадан йөрибезмени без! – дип күз кыса ул һәм, свитер якасын кайтара төшеп, үзенең тельняшкасына күрсәтә.
ДӘВАМЛЫ ТАРИХ
Дәрт-дәрманы ташып тора, күзләре елмая, сөйләшүе ихлас. Танышуга ук аны балачактан бирле беләсеңдер кебек тоела башлый. Шундый ул – Виктор Давыдов. Пират! – дип йөртәләр аны әйләнә-тирәдәгеләр Иделгә тартылганы өчен.
– Кайчандыр ул безнең туендыручыбыз иде, – дип искә төшерә Виктор Львович. – Елгадан агып килгән бүрәнәләрне эләктереп алабыз – ягарга ярый. Балык тотсаң, гаиләңә генә түгел, сатарга да җитә. Яр буйлары көймәләр белән тулган иде!
Ул шулкадәр образлы итеп сөйли, мин аның ерак совет чорындагы Югары Осланын бик җиңел күз алдыма китерәм. Элеккеге үзәктә, Давыдов сүзләренчә, хәзер нигездә дача тотучылар урнашкан, кышларын «бер ярым кеше җыелмаган» урында заманында узып йөрерлек булмаган. Балалар үзләре генә дә утызлап! Кыш көне – таудан шуу, ә җәйләрен, әлбәттә инде, су коену.
Менә ул ун яшьлек дусты Витя белән ярда утыра. Ерак та түгел апалы-сеңелле өч кыз бала көймәгә кереп урнашканнар. Һәм кинәт – кычкырган тавыш. Кызларның берсе суга егылып төшкә дә чыкмый. Витя, йөгереп барып, чишенеп тә тормыйча, суга ташлана һәм кызны төптән үк сөйрәп чыгарырга өлгерә. Шундый зур шатлык була ул – кызның гаиләсенә дә, малайның үзенә дә. Галинаның әнисе ул чакта аңа бер кило шоколад конфет бүләк итә!
– Күптән түгел Галяны ире белән урамда очраттым, – дип сөйли Виктор Львович. – Исәнләштем, ә ул мине танымады. Ул түгел, аның кызы булган икән. Сораштырдым, мин коткарган беренче кызның инде оныклары да туган икән!
БЕР ТӘРӘЗӘ АША
– Әнә бер кеше килә, – дип күрсәтә миңа тәрәзә аша Давыдов. Ә мин берни дә күрмим – карлы Идел күз чагылдырырлык аклыгы белән кояштан да ныграк яктырта. Ул көлә, шкафтан зур бинокль алып, миңа суза.
Чыннан да, сукмактан ачык төстәге курткалы бер егет атлый. Аны ничек күрмәк кирәк? Әмма Виктор Львовичның күзе очлы, кешеләрне коткару тәҗрибәсе МЧС хезмәткәрләренеке кебек – тормыш аны үзе өйрәткән. Тиешле арсеналы да бар бит! Яр буенда, гаражда – ике катеры, күтәргече. Ә тумбочкасында – чын мегафон. Аның ярдәмендә Давыдов ничә фаҗигане булдырмый калган. «Игътибар, игътибар, боздагылар! – аның тавышы Идел өстенә тарала. – Сак булыгыз – алдыгызда бәке, артка борылыгыз».
Әмма кешеләрнең аның кисәтүләренә ышанмаган чаклары да була яки бөтенләй ишетмиләр. Әйтик, узган ел Давыдов коткарган өч кешенең берсе шикелле. Колакчыннарындагы музыка ярдан килгән тавышны күмә. Давылов хәлне бик тиз аңлап ала. Һәм авыр сулап куя: «Бетте, менә хәзер бата», – ди. Аннары бернинди хәвеф сизмәгән меломанны коткарырга ташлана. Бавы, баскычы – барысы да әзер тора аның. Шулчакта дусты да килеп өлгерә.
Батып баручы егет янына барып җитү мөмкин түгел – боз бик юка, уалучан. Баскычны эләктерәләр дә, аңа таба ташлыйлар. Бичараны шуның белән ярга кадәр өстерәп чыгаралар, бәхетенә, ара әллә ни ерак булмый. Ә анда машинада әнисе каршыларга төшкән. Каршы ярга озын юлдан улын алырга барасы килмәгән – вакытына экономия ясарга уйлаган. Күз алдында улы һәлак булса, ничек үкенер иде...
«ХАТЫН-КЫЗЛАРНЫ АЛГА! »
Дөресен әйткәндә, мондый туры килеп торган кушамат Пиратка бик тә җитди һәм хәтта кырыс кеше булган атасыннан күчкән.Әтисе гомере буена Идел буенда яшәгән, кочегар булган. Ә Виктор Львович үзе күп еллар буе төзелеш кранында эшләгән – бүген Казанны үзләреннән башка күз алдына китереп булмый торган биек объектларны күтәргән. Гүзәл башкалага кызы Оксананы чыгарып җибәргән, үзе исә туып‑үскән Югары Осланына җаны‑тәне белән бирелгәнлеген күптән аңлаган инде.
– Минем беркайчан да моннан китәсем килмәде, – дип сөйли Виктор Львович, Иделдән күзен алмыйча. – Мин армиядә Ерак Көнчыгышта хезмәт иттем. Матур яклар. Ә туган як матуррак.
Ул миңа борынгы урамнарның тынычлыгы һәм яшеллеге турында сөйли. Җәяүле бураннарны һәм давылларны яратуы хакында да. Ә биредә – Иделдә – мондый хәлләр гаҗәеп күренеш.
...Ул көнне елга гадәттәгедән ныграк дулый – дулкыннар шаулый, җилле! Давыдов, тәрәзәдән карап, аңа сокланып тора. Көз. Инде беркем коенмый, әмма суднолар һәм паром йөри әле. Кинәт бик еракта, көмеш дулкыннар өстендә күзенә нәрсәдер чалынгандай була. Корыган агач дисәң инде, тик барыбер күңеле тыныч түгел. Бинокльдән карый – чыннан да: көймә капланган!
Фаҗига урынына күршесе белән катерда килеп җиткәндә, биш кешене чамалап алалар. Ике хатын‑кыз һәм өч егет. Берсе шунда ук боларга таба ыргыла. Ә Давыдовның үз уставы – ишкәген күтәрә дә: «Хәзер үк кит! Хатын-кызларны бортка күтәрмичә, сине чыгармыйм!» – ди. Беренче хатын‑кызны күтәрәләр, ул шунда ук аңын югалта, икенчесе дә – шулай ук... Аларга Иделнең аргы яры якынрак була. Батучыларны шунда чыгаралар. Үзләре дә төнге өчкә кадәр кайта алмый торалар – давыл шундый көчле була.
БОЗ ӘСИРЛЕГЕНДӘ
– Хәзер Иделдә боз бик юка – элекке кебек түгел, – дип сөйли Давыдов. – Элек боз калын, ташулар да көчле була иде. Әмма боз киткәндә дә кешеләрне көймә белән аргы ярга чыгарудан туктамыйлар. И кеше төялә иде!
Төрле хәлләр булгалаган. Әйтик, көймәне бозлар кысып ала да Камага кадәр алып китә! 90нчы еллар башында Югары Осланның үз коткару станциясе булган. Әмма, Давыдов сөйләвенчә, ул әллә ни файда китермәгән. Бәлки, шуңа күрә дә аның боздагы кешеләрне коткару тәҗрибәсе зурдыр? Күптән түгел тагын кирәге чыккан әле.
...Теге ир‑ат аның мегафоннан кисәтүләрен ишеткән. Хәтта кирегә дә борылган, ләкин тискәрелеге үзенең иткән. Бер минут – менә инде бәкедән башы гына күренеп тора. Ә Давыдов тизрәк көймәсенә таба йөгерә! Булышчылар да табыла, ишкәкләргә утыралар. Үзе – койрыкка, аягы белән бозны ватарга. Шулай үрмәләп диярлек алга баралар. Әлегәчә Виктор Львович ул кешенең күзләрен хәтерли. «Син, бәгърем, кыймылдама гына. Тагын бер минут түз», – ди ул аңа әкрен генә. Ә үзе, ялгыш аның өстенә менмәс өчен, аскы яктан, агымга каршы борыла. Якынрак киләләр, бу ир сузыла, ләкин батучыга кулны бирергә ярамый. Чытырдап ябышачак та, үзе белән сөйрәп төшерәчәк. Анда инде берсен дә коткарып булмаячак. «Син кулыңны сузма», – ди аңа Давыдов, ә үзе тиз генә батучыны киеменнән эләктереп ала да көймәгә чыгарып сала. Аны чыгарган арада, коткару хезмәте дә – һава мендәрендәге судно, ярдагы ашыгыч ярдәм килеп җитә.
– МЧС барлыкка килгәч, барысы да оперативлашты, – дип, хәйләкәр генә күз кыса ул. – Ләкин без дә йокламыйбыз!
ТОРМЫШ ТАНТАНАСЫ
Миңа шунысы кызык: безнең тормышны яхшырак итүче генә түгел, аны коткаручы да кеше нинди булырга тиеш? Инстаграмга кадр кую өчен мобильникка тотынмыйча, ярдәмгә йөгерү өчен нинди холыкка ия булырга кирәк?
– Әйе, коткардым инде, коткардым, – дип иңнәрен сикертә Давыдов. – Медаль өчен эшләмим ләбаса мин аны. Берәрсе бата башлый икән – булышырга кирәк, өстәвенә, ни рәвешле коткарырга мөмкинлеген аңлагач.
Хәер, медале дә булган, тик оныклары, уйнап, каядыр югалтканнар. Бабалары янына кайталар, шунысы шатлыклы. Янәшәдә генә күл, анда – бакалар, тузбаш еланнар, кондызлар, балык тотарга да була. Күл туңгач, кәшәкә белән алка куарга. Аннары салкыннан битләре алланган оныклар белән бергәләп гөр килеп чәй эчәргә яраталар. «Без – дуслар», – ди ул бер малай, бер кыз оныклары турында.
– Мин йомшак күңелле кеше, – дип елмая Виктор Львович. – Ачуланган чакларым була, әмма ачуым бик тиз басылучан. Бер генә тапкыр яшибез бит! Ә тормыш шундый матур!
Сүзләренә дәлил итеп, тагын бер тарих турында сөйли – тормышның тантана итүе турында, әлбәттә. 70нче елларда була бу вакыйга. Иделдә бер көймә каплана. Яннарына киләләр – бер ир кеше йөзеп йөри, үзе як‑ягына карана: «Хатыным батты!» Аны да, көймәне дә буксирга алып чыгаралар. Ир үз‑үзен кая куярга белми.
– Ярга чыгып җиттек, көймәне әйләндерсәк, хатыны шунда – исән! Астан ничектер ябышып кала алган, көймә койрыгында барлыкка килгән һава мендәре аша сулап торган, – дип көлеп искә ала бу гаҗәеп вакыйганы Давыдов. – Мин аңа: «Син шунда хет төчкергән булсаң иде!» – дим. Күрәсең, бик каты курыккандыр. Ире әй үпте инде үзен, әй үпте!
Фотога төшәр өчен, урамга чыгабыз. Давыдов гадәтенчә тәрәзә аша Иделгә карап ала.
– Идел киң, әмма Идел буенда яшәү зур хезмәт, тырышлык сорый. Юкка гына тельняшкадан йөрибезмени без! – дип күз кыса ул һәм, свитер якасын кайтара төшеп, үзенең тельняшкасына күрсәтә.
Добавить комментарий