Музейлар артык булмый
Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгына килеп кергәч тә, бер урамга юлыгасың. Бизәкле капкалы, тәрәзәле матур йортлар тезелеп киткән. Ерактан караганда биредә кеше яши кебек. Һәм бары якынрак килгәч кенә, элмә такталардан укып, бу йортларның музей икәнен абайлап аласың.
22 сентября 2020
ТАТАР ЧӘЕ БЕЛӘН СЫЙЛАНАСЫҢ КИЛСӘ...
Сәяхәтне иң беренче йорттан башладык – бу самоварлар музее. Дөрес, аның рәсми исеме бар – «Болгарча чәй эчү музее». Урамнан кергәндә үк ишек алдында үсеп утыручы төрле үләннәргә күз төште. Аларны матурлык өчен генә түгел, ә чәй пешерү өчен кулланалар икән.
– Атнага бер көн музей ишек алдында мастер-класс үткәрәбез, болгар чәе пешерәбез, – диде Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгының гыйльми сәркатибе Гөлнара Бирюкова. – Моның өчен ишек алдында үскән барлык шифалы үләннәрне, шул исәптән карлыган, җиләк яфракларын алабыз. Килгән кунаклар мондый чәйне үзләре ясап, мактый-мактый эчеп, шаккатып китәләр. (Сүз уңаеннан, андый шифалы чәйне безгә дә эчү бәхете тәтеде. – Авт.).
Йорт эченә уздык. Бер ак әбинең сөйкемле йорты кебек ул. Шуңа дамы музей дип әйтәсе дә килми. Нигезнең тарихы белән кызыксынам: XVIII гасыр азакларында салынган агач йорт икән. Бер яклы гына ул. Биредә гади крестьян гаиләсе яшәгән. Йортларны хуҗаларыннан сатып алганнар да менә шундый музей-йортлар ясаганнар.
Самоварлар дидем бит, аларның биредә 68 төре бар. Беренче карашка бер-берсенә охшаш булсалар да, һәркайсы үзенчәлекле. Борыннары белән булса да аерыла.
– Самоварлар XIX гасырның икенче яртысыннан алып, XX гасырның 70 нче елларында эшләнгән, – диде Гөлнара Бирюкова. –Аларның күбесе Тула шәһәрендә ясалган. Арада Баташев, Воронцов, Тейле, Шемарин кебек атаклы самовар ясау осталарының эшләре дә бар.
Музей самоварлары арасында төрле «язмышлылары» бар. Кемдер иске йортын сүткәндә әбисеннән калган кадерле ядкәрен музейга китереп биргән. Кайсыдыр самоварлар махсус сатып алынган. Һәркайсының кыскача тарихы язып куелган.
– Безнең җирлектә татарлар, руслар, чувашлар гомергә дус булып яшәгән, – диде Гөлнара ханым. – Яши- яши алар бер-берсенең көнкүрешләрен дә кабатлаган. Самовардан чәй эчү шундыйлардан. Кадерле кунак килсә, әби-бабаларыбыз самоварын куеп җибәргән. Чыра ягып, чәй кайнаткан. Шөкер, бу гадәт бүген дә исән. Халыкта самовар музее белән кызыксыну шуңа да зурдыр.
АБДУЛЛА АЛИШ – ЯКТАШЫҢ БЕЛӘН ГОРУРЛАНУ
Икенче агач бизәкле капка – Абдулла Алиш музее. Язучының туган авылы Көектә Абдулла Алишның музее бар. Бөек Болгарда да атаклы якташлары исемен мәңгеләштерергә теләгәннәр. Хәер, Абдулла Алишның тормышы Болгар белән дә бәйле. Булачак язучы биредә Спас педагогия техникумы каршында оештырылган рус мәктәбендә укыган.
Музей, мәйданы белән зур булмаса да, язучының бөтен тормыш юлы, иҗатын колачлаган. Ни кызганыч, Алишның шәхси әйберләре юк диярлек. Алай да музейда XX йөз башы мохитен тудырырга тырышканнар. Шул чорга караган ир-ат, хатын‑кыз киемнәре, көнкүреш кирәк-яраклары, басу машинасы һ.б. Алиш әсәрләренең кулъязмалары (күчерелмәләре), фронттан язган хатлары...
– Музейны мәктәп укучылары ярата, – диде Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгының гыйльми сәркатибе Гөлнара Бирюкова. – Алар өчен биредә төрле чаралар уздырыла. Шулай ук туристларда да кызыксыну зур.
Туристлар дигәннән, бер кызык нәтиҗә – Татарстаннан булмаганнарның күбесе Абдулла Алишны бик белми. Ә менә җәлилчеләр дигәч, Икенче бөтендөнья сугышында әсир төшеп, Берлиндагы Плетцензее төрмәсендә һәлак булучы унбер батырның берсе дигәч, кызыксыну бермә‑бер арта икән. Соңыннан Абдулла Алишның китапларын кайдан алып булуын да сорыйлар...
Берничә ел элек Абдулла Алишның туган авылындагы музеенда булырга туры килде. Дөресен әйтим, атаклы язучының музеен мескен хәлдә күреп, көрсенгән идем. Ул чактагы район башлыгы Камил Нугаев, Абдулла Алишка яңа музей булдырырга ният бар, дигән иде. Әлеге ният Болгар белән бәйле булган икән.
– Көеккә бөтен кеше кереп тормый, шуңа күрә Абдулла Алишның дәүләт статусындагы музеен биредә ясарга уйладылар, – диде музей җитәкчесе Люция Сәгыйрова. – Чагыштырмача яшь музей әле без, 2019 елның июнь башында – Болгар җыены көнне ачылдык. Әлбәттә, узган елгы белән чагыштырганда, быел килүчеләр бик аз булды. Чагыштыру өчен бер сан – сентябрь башына узган ел 530 мең турист килеп киткән иде, быел – 134 мең генә. Нәрсәдер әйтеп тору артык... Быел күбрәк үзебезнең республикадан, гаиләләр белән киләләр. Башка төбәк туристлары белән чагыштырганда, безнекеләр Абдулла Алишның кем икәнен бик яхшы белә. Алай гына да түгел, өйдә язучының әкиятләрен укыйлар икән. Балалар белән аралаша башлагач, шуңа инандык. Бергәләп Алиш әкиятләрен сөйләдек. Мондый туристлар белән очрашу безнең өчен икеләтә күңелле!
...Әйе, аңлашыла, Болгарга халык меңләп килә. Алишның Спас районындагы рәсми музеен Болгарда булдыру әйбәттер дә. Тик татар халкына бөек ул биргән Көек авылында да Абдулла Алиш музее саклансын иде. (Ул бүген Мәдәният йорты каршындагы музей буларак эшли). Ә Болгарның яңа музейларына күп кызыксынучан туристлар, озын гомер телик!
Руфия Фазылова
Фото: Александр Ефремов
Сәяхәтне иң беренче йорттан башладык – бу самоварлар музее. Дөрес, аның рәсми исеме бар – «Болгарча чәй эчү музее». Урамнан кергәндә үк ишек алдында үсеп утыручы төрле үләннәргә күз төште. Аларны матурлык өчен генә түгел, ә чәй пешерү өчен кулланалар икән.
– Атнага бер көн музей ишек алдында мастер-класс үткәрәбез, болгар чәе пешерәбез, – диде Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгының гыйльми сәркатибе Гөлнара Бирюкова. – Моның өчен ишек алдында үскән барлык шифалы үләннәрне, шул исәптән карлыган, җиләк яфракларын алабыз. Килгән кунаклар мондый чәйне үзләре ясап, мактый-мактый эчеп, шаккатып китәләр. (Сүз уңаеннан, андый шифалы чәйне безгә дә эчү бәхете тәтеде. – Авт.).
Йорт эченә уздык. Бер ак әбинең сөйкемле йорты кебек ул. Шуңа дамы музей дип әйтәсе дә килми. Нигезнең тарихы белән кызыксынам: XVIII гасыр азакларында салынган агач йорт икән. Бер яклы гына ул. Биредә гади крестьян гаиләсе яшәгән. Йортларны хуҗаларыннан сатып алганнар да менә шундый музей-йортлар ясаганнар.
Самоварлар дидем бит, аларның биредә 68 төре бар. Беренче карашка бер-берсенә охшаш булсалар да, һәркайсы үзенчәлекле. Борыннары белән булса да аерыла.
– Самоварлар XIX гасырның икенче яртысыннан алып, XX гасырның 70 нче елларында эшләнгән, – диде Гөлнара Бирюкова. –Аларның күбесе Тула шәһәрендә ясалган. Арада Баташев, Воронцов, Тейле, Шемарин кебек атаклы самовар ясау осталарының эшләре дә бар.
Музей самоварлары арасында төрле «язмышлылары» бар. Кемдер иске йортын сүткәндә әбисеннән калган кадерле ядкәрен музейга китереп биргән. Кайсыдыр самоварлар махсус сатып алынган. Һәркайсының кыскача тарихы язып куелган.
– Безнең җирлектә татарлар, руслар, чувашлар гомергә дус булып яшәгән, – диде Гөлнара ханым. – Яши- яши алар бер-берсенең көнкүрешләрен дә кабатлаган. Самовардан чәй эчү шундыйлардан. Кадерле кунак килсә, әби-бабаларыбыз самоварын куеп җибәргән. Чыра ягып, чәй кайнаткан. Шөкер, бу гадәт бүген дә исән. Халыкта самовар музее белән кызыксыну шуңа да зурдыр.
АБДУЛЛА АЛИШ – ЯКТАШЫҢ БЕЛӘН ГОРУРЛАНУ
Икенче агач бизәкле капка – Абдулла Алиш музее. Язучының туган авылы Көектә Абдулла Алишның музее бар. Бөек Болгарда да атаклы якташлары исемен мәңгеләштерергә теләгәннәр. Хәер, Абдулла Алишның тормышы Болгар белән дә бәйле. Булачак язучы биредә Спас педагогия техникумы каршында оештырылган рус мәктәбендә укыган.
Музей, мәйданы белән зур булмаса да, язучының бөтен тормыш юлы, иҗатын колачлаган. Ни кызганыч, Алишның шәхси әйберләре юк диярлек. Алай да музейда XX йөз башы мохитен тудырырга тырышканнар. Шул чорга караган ир-ат, хатын‑кыз киемнәре, көнкүреш кирәк-яраклары, басу машинасы һ.б. Алиш әсәрләренең кулъязмалары (күчерелмәләре), фронттан язган хатлары...
– Музейны мәктәп укучылары ярата, – диде Болгар дәүләт тарихи-архитектура музей-тыюлыгының гыйльми сәркатибе Гөлнара Бирюкова. – Алар өчен биредә төрле чаралар уздырыла. Шулай ук туристларда да кызыксыну зур.
Туристлар дигәннән, бер кызык нәтиҗә – Татарстаннан булмаганнарның күбесе Абдулла Алишны бик белми. Ә менә җәлилчеләр дигәч, Икенче бөтендөнья сугышында әсир төшеп, Берлиндагы Плетцензее төрмәсендә һәлак булучы унбер батырның берсе дигәч, кызыксыну бермә‑бер арта икән. Соңыннан Абдулла Алишның китапларын кайдан алып булуын да сорыйлар...
Берничә ел элек Абдулла Алишның туган авылындагы музеенда булырга туры килде. Дөресен әйтим, атаклы язучының музеен мескен хәлдә күреп, көрсенгән идем. Ул чактагы район башлыгы Камил Нугаев, Абдулла Алишка яңа музей булдырырга ният бар, дигән иде. Әлеге ният Болгар белән бәйле булган икән.
– Көеккә бөтен кеше кереп тормый, шуңа күрә Абдулла Алишның дәүләт статусындагы музеен биредә ясарга уйладылар, – диде музей җитәкчесе Люция Сәгыйрова. – Чагыштырмача яшь музей әле без, 2019 елның июнь башында – Болгар җыены көнне ачылдык. Әлбәттә, узган елгы белән чагыштырганда, быел килүчеләр бик аз булды. Чагыштыру өчен бер сан – сентябрь башына узган ел 530 мең турист килеп киткән иде, быел – 134 мең генә. Нәрсәдер әйтеп тору артык... Быел күбрәк үзебезнең республикадан, гаиләләр белән киләләр. Башка төбәк туристлары белән чагыштырганда, безнекеләр Абдулла Алишның кем икәнен бик яхшы белә. Алай гына да түгел, өйдә язучының әкиятләрен укыйлар икән. Балалар белән аралаша башлагач, шуңа инандык. Бергәләп Алиш әкиятләрен сөйләдек. Мондый туристлар белән очрашу безнең өчен икеләтә күңелле!
...Әйе, аңлашыла, Болгарга халык меңләп килә. Алишның Спас районындагы рәсми музеен Болгарда булдыру әйбәттер дә. Тик татар халкына бөек ул биргән Көек авылында да Абдулла Алиш музее саклансын иде. (Ул бүген Мәдәният йорты каршындагы музей буларак эшли). Ә Болгарның яңа музейларына күп кызыксынучан туристлар, озын гомер телик!
Руфия Фазылова
Фото: Александр Ефремов
Добавить комментарий