Яшел Үзән сугышчан һәм хезмәт даны музее

Бүген музей сөттәй ак фасады һәм аны бизәгән матур йөзлекләре белән әкияттәге кечкенә ызбаны хәтерләтә. Һәм бу бина – заманча кораблар һәм суднолар заводы музее – без күрергә күнеккән дан му­зейларыннан аерылыбрак тора шикелле. Тик бу беренче карашка гына шулай. Чөнки завод музее турист өчен һәрвакыт икеләтә мәгънә белдерә. Бу бина үзе үк инде – А. М. Горький исемендәге Яшел Үзән заводының тарихы.

«АЛТЫН» «МЕТЕОР»НЫҢ ЛЕГЕНДАР КАПИТАНЫ
Музейдагы иң кыйммәтле экспо­натларның берсе – су асты канатлы «Метеор» елга пассажир теплохо­дының алтын макеты (Яшел Үзән заводы әлеге судноларны күп еллар дәвамында серияләп җитештерә). Танылган очучы, Советлар Союзы Герое Михаил Девятаев 50 нче ел­ларда капитан булган теплоходның кечерәйтелгән күчермәсе ул. Судно җитештерүчеләр бу каһарманны һәм аның үлемсез батырлыгын һич онытмыйча, аның турында кунакларга бик горурланып сөй­лиләр.

ЕЛЛАР, ИНКЫЙЛАБЛАР ҺӘМ СУГЫШЛАР АША...
Гомумән алганда, завод тарихы 1895 елдан башлана, ул чакта бу төбәктә техник һәм пассажир флоты судноларын ремонтлау ихтыяҗы арта. Нәкъ менә шул вакытта, Элемтә юллары министрлыгының Казан төбәге җитәкчелеге ка­рары белән, Паратск затонында Паратск судно ремонтлау остаханәләре булдырыла.
1918 елда алар Диңгез комиссариатының Идел судно­лар төзү һәм механика автоном заводы итеп үзгәртелә. 1922 елда предприятиегә «Кызыл металлист» дигән исем бирелә.
1926 елда, тентлы беренче баржаны уңышлы төзеп бе­тергәч кенә, заводка төп юнәлеш – судно төзелеше тармагы билгеләнә. 1932 елда предприятиегә атаклы язучы, җәмәгать эшлеклесе, ирек өчен революцион рухта көрәшкән Алексей Максимович Горький исеме бирелә. Завод хөкүмәт тара­фыннан куелган җитештерү программасын актив рәвештә һәм сыйфатлы итеп үтәп кенә калмыйча, үз белгечләренең квалификациясен күтәрү мәсьәләсен дә системалы хәл итү юнәлешендә эш алып бара.
Бөек Ватан сугышы елларында предприятие хезмәткәрлә­ре тырышлыгы белән 70 тән артык бронекатер (барлыгы 154 берәмлек), су асты көймәләренә каршы сугыша торган дистәләрчә кораб, торпедалы катерлар, трал баржалары һәм Хәрби-диңгез флоты өчен буксирлар төзелә. Завод­тан фронтка 4 миллионнан артык артиллерия снаряды, меңләгән зенит җайланмасы һәм пулемет, авиация бомба­лары корпуслары, сапер көрәкләре, аэрочана өчен детальләр һәм башка бик күп продукция җибәрелә. Шунысын да бил­геләп үтәргә кирәк: заводтан фронтка 2800 кеше киткән, ә сугыштан 830 кеше генә әйләнеп кайткан.


Предприятиенең Сугышчан һәм хезмәт даны музее ишек төбендә «Калюжный» исемле легендар бронекатер куелган постамент очраклы гына урын алмаган. Ул шушы заводта төзелә һәм 1942 ел ахырында суга төшерелә. Әлеге катер 1943 елда Каспий хәрби флотилиясе сос­тавына кертелә, ә 1944 елда Дунай хәрби флотилиясенә бирелә. Хәрби кораб коман­дасы Бөек Ватан сугышы барышында үз бу­рычларын лаеклы рәвештә үти. 1967 елда бронекатер Измаил шәһәреннән үзенең туган ягына – Яшел Үзәнгә кайтарыла һәм заводның үзәк мәйданында мондагы эшчеләрнең иң канкойгыч сугыш ел­ларындагы хезмәт батырлыгына, сугышчан каһарманлыгына һәйкәл итеп куела.
 


Судно төзүчеләр хаклы рәвештә үз музейла­рын тәрбия, патриотик һәм туган якны өйрә­нү эшчәнлегенең бер үзәге, заводның гына түгел, бөтен Яшел Үзән каласының бәһасез тарихи сәхифәләренең «йөзен билгеләүче» һәм «сакчысы» дип саныйлар. Биредә Татарстан Республикасы министрлыклары һәм ведомстволары, Россия Федерациясе һәм чит илләрнең (Германия, Канада, Төр­кия, Иран, Вьетнам, Кытай һ.б.) иҗтимагый оешмалары, уку йортлары, предприятиеләр вәкилләре катнашында төрле чаралар, экс­курсияләр даими үткәрелә, предприятиенең ветераннар советы активистлары һәм өлкән яшьтәге хезмәткәрләре хөрмәтләнә, завод­ның «Вдохновение» хоры иҗади эшчәнле­ген дәвам итә.

Ел саен музейга 1500 дән артык кеше килә, шул исәптән – завод хезмәткәрләре үзләре дә.
 
«А. М. Горький исемендәге Яшел Үзән заводы» АҖнең Сугышчан һәм хезмәт даны музее эшчәнлеге ел саен юга­ры бүләкләр белән билгеләп үтелә, алар арасында Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгының Мактау грамотасы, «Советлар Союзы флоты адмиралы Н. Г. Кузнецов» юбилей меда­ле, «Корпоратив музей-2019» Бөтенроссия конкурсының III дәрәҗә дипломы бар.

 
ТИҢДӘШСЕЗ МУЗЕЙ 
2015 елда, предприятиенең 120 еллыгы уңаеннан, музей бинасы төзеклән­дерелә. 347 квадрат метр мәйданлы яңартылган музей комплексында завод тарихындагы чорларга бәйле рәвештә биш зал урын ала. Музей комплек­сының гомуми мәйданы 649 квадрат метрны тәшкил итә.
Бүген музей фондларында 17 меңнән артык саклау берәмлеге исәпләнә. Болар – предприятие тарихы буенча документлар, төрле чорларга караган фотоматериаллар, уникаль тарихи предметлар, архив документлары; Бөек Ватан сугышы ветераннары һәм тыл хезмәтчәннәренең орденнары, ме­дальләре, бүләкләре һәм бүләкләү документлары, очерклары һәм истә­лекләре; машина төзелеше тармагы эшләнмәләре, кораблар һәм судно макетлары, корабларның язулы ни­гез такталары, техник җайланмалар, предприятие эшчәнлегенең хәзерге юнәлешләре буенча материаллар, заводның «Горьковец» газетасы төпләнмәләре һәм башкалар. Шунысын да билгеләп үтәргә кирәк: экспозиция музей экспонатлары һәм фотодоку­ментлар белән тулылануын дәвам итә, аларны завод эшчеләре һәм аларның туганнары бик теләп тапшыра.
 
 
 
 
Фотолар «А.М. Горький исемендәге Яшел Үзән заводы» АҖнең Сугышчан һәм хезмәт даны музееннан алынды
 
Реклама